Get 20M+ Full-Text Papers For Less Than $1.50/day. Start a 14-Day Trial for You or Your Team.

Learn More →

Sezony bioklimatyczne międzydobowych zmian ciśnienia atmosferycznego w Poznaniu w drugiej połowie xx wieku

Sezony bioklimatyczne międzydobowych zmian ciśnienia atmosferycznego w Poznaniu w drugiej połowie... The article analyses the interdiurnal changes of atmospheric pressure as biometeorological mechanical stimulus that exerts influence on the human organism. It is based in the study of the daily values of the atmospheric pressure recorded in the years 1951­2000 in the area of Pozna. The following classification of inter-diurnal pressure changes is used in the research: type a, when the change is lower than 1 hPa and is not felt by the human organism; type b, when the range of the change is 1­4 hPa and is felt by the human organism only to an insignificant degree; type c, the average; type d, significant (Kozlowska-Szczsna et al. 1997). The area of study is the mutability of pressure change throughout the period of many years and finding out the patterns in these changes and the annual cycle of the average interdiurnal pressure changes and the particular stimuli. As far as the annual cycle of the interdiurnal pressure changes characterised by the occurrence of the greater changes in the colder part of the year and the smaller ones in the warmer part of the year is concerned, it has been studied by other authors, who point out that it constitutes the permanent feature of this meteorological element (Kozlowska-Szczsna 1991; Fortuniak et al. 2000). The annual cycle has been an incentive to searching for bioclimatic seasons of the interdiunal pressure changes, which are marked out by the application of Ward procedure. The method has made it possible to take into account all types of pressure changes at a time. The average frequency of their occurrence in the period of five days, therefore a matrix of data embracing 73 pentads, each of which has four features (corresponding to the four types of pressure changes. The pentads, which have been properly grouped, create dendrite, on the basis of which the image of the annual structure of bioclimatic diurnal seasons of pressure change is made. The study shows that in the area of Pozna there are four bioclimatic seasons during the entire year and that they differ in terms of the influence on the human organism. The most significant influence in terms of the frequency of occurrence is the season D, which takes places in the coldest time of the year. The least influential is season A due the infrequency of days when significant pressure changes take place. Between these two seasons, two transition seasons, B and C, happen twice a year. Keywords: Pozna, daily changes in atmospheric pressure, bioclimatic seasons WSTP W biometeorologii midzydobowe zmiany cinienia atmosferycznego zaliczane s do bodców fizycznych z wiatrem tworzcych grup bodców mechanicznych. Uwaa si, e ich dzialanie na organizm czlowieka odbywa si glównie poprzez uklad nerwowy, którego odpowied, w zalenoci od stopnia nasilenia bodca, powoduje róne reakcje organizmu. W przypadku slabego i umiarkowanego bodca nie dochodzi do przecienia ustroju, które ma miejsce, kiedy dziala bodziec silny. Wynika std, e najbardziej niekorzystnym bodcem ze strony midzydobowych zmian cinienia s jego due zmiany z dnia na dzie. Niekorzystne dzialanie naley te przypisa braku lub slabym bodcom, gdy powoduj wydelikacenie, a nawet zupeln utrat naturalnego przystosowania organizmu do odbierania bodców. Zatem, jedynie umiarkowane zmiany cinienia wystpujce z dnia na dzie, utrzymujc ustrój w dobrej kondycji, prowadz do jego zahartowania, przez co stanowi korzystny bodziec mechaniczny. Naley równie wspomnie, e dla meteoropatów, czyli osób w szczególny sposób odczuwajcych bodce mechaniczne (take inne bodce atmosferyczne), nasilenie dzialajcego bodca oraz stopie odczucia tego nasilenia pozostaj jeszcze w znacznie bardziej zloonym zwizku, gdy nawet slabe dzialanie kilku bodców jednoczenie moe prowadzi do ich wzmocnienia i obcienia ustroju. Istotne znaczenie w odbieraniu bodców atmosferycznych maj równie tzw. czynniki osobnicze, czyli: stan zdrowia, wiek, ple, przebyte choroby itd. Oznacza to, e taki sam bodziec mechaniczny, dzialajc z okrelonym nateniem na róne organizmy, moe wywolywa odmienny stopie ich obcienia. Z powyszych rozwaa wylania si obraz do zloonych zalenoci, co niewtpliwie powoduje znaczne trudnoci w ich ocenie. W literaturze przedmiotu przyjmuje si najczciej, e silny bodziec mechaniczny to zmiana z dnia na dzie redniej dobowej wartoci cinienia atmosferycznego przekraczajca 8 hPa, zmiana od 5 do 8 hPa jest uznawana za umiarkowan, natomiast od 1 do 4 hPa za slab (Kozlowska-Szczsna i in. 1997). Przegldajc dotychczasowe pimiennictwo dotyczce wplywu zmian cinienia na ustrój czlowieka, mona ogólnie podzieli je na obserwacje dokonywane poprzez bezporednie korelowanie zmian cinienia i efektu przez nie wywolywanego w ustroju lub obserwacje porednie, gdzie zmiana cinienia jest jednym z glównych elementów, lecz nie jest brana pod uwag w odosobnieniu (np. w badaniach nad frontami atmosferycznymi, zmianami mas powietrza, przechodzeniem ukladów barycznych i burz). Z tego powodu czsto istniej due trudno w ocenianiu niektórych doniesie, a wiele obserwacji potrzebuje jeszcze rzetelnego potwierdzenia. Jednak z bada wynika, e midzydobowe zmiany cinienia atmosferycznego mog wplywa patogennie zarówno na funkcje ustroju, jak i psychik czlowieka. Najczstsze doniesienia mówi o zwizkach zmian cinienia z: chorobami ukladu krenia, zawalami serca, bólami glowy (szczególnie migrenowymi), chorobami reumatycznymi, wrzodowymi, zaburzeniami psychicznymi i wieloma innymi. W wielu przypadkach mona zaobserwowano sezonowo wystpowania chorób, polegajc na cyklicznym pojawianiu si w cigu roku okresów czstszych lub rzadszych zachorowa. CEL I METODA BADA Za cel opracowania przyjto ocen zmiennoci cinienia atmosferycznego z dnia na dzie, a take podjto prób wyznaczenia i wstpnej analizy sezonów bioklimatycznych midzydobowych zmian cinienia atmosferycznego. Do zrealizowania celu posluono si codziennymi wartociami redniego dobowego cinienia atmosferycznego na poziomie rzeczywistym za lata 1951­2000, zanotowanymi na stacji meteorologicznej Pozna-Lawica. Na podstawie tego zbioru danych wyliczono codzienne wartoci midzydobowych zmian cinienia atmosferycznego i zaszeregowano je do odpowiedniego typu zmiany wedlug klasyfikacji stosowanej w badaniach biometeorologicznych. Uznano dodatkowo, e brak zmiany lub zmian poniej 1 hPa (brak odczucia zmiany przez organizm czlowieka) oznacza si jako typ a, natomiast dalsze typy tej klasyfikacji to: typ b ­ zmiana 1­4 hPa (slabe odczucie zmiany), typ c ­ zmiana 5­8 hPa (umiarkowane odczucie) oraz typ d ­ zmiana powyej 8 hPa (silne odczucie zmiany). W dalszej kolejnoci, poslugujc si powysz klasyfikacj, na podstawie danych za lata 1951­2000 obliczono rednie czstoci wystpowania poszczególnych typów zmiany cinienia w kadym dniu roku. Przebieg roczny czstoci dni ze wspomnianymi typami zmiany cinienia wykazuje wyran cykliczno roczn, dlatego na podstawie tego elementu postanowiono wyznaczy sezony bioklimatyczne midzydobowych zmian cinienia. W celu rozwizania podjtego zagadnienia odwolano si do metod taksonomicznych, które pozwalaj na równoczesne uwzgldnienie kilku elementów oraz uznawane s za wzgldnie najbardziej precyzyjne i obiektywne (Chojnicki, Czy 1973; Parysek 1982). Zastosowano hierarchiczne grupowanie obiektów wielocechowych na podstawie odlegloci euklidesowych, czyli geometrycznych odlegloci w przestrzeni wielowymiarowej, w której wymiarami s kolejne cechy (Bednorz i in. 2001). Wykorzystano metod opart na minimalnej wariancji, znan jako metoda Warda, której istot jest lczenie rozpatrywanych obiektów w skupienia. Na pierwszym etapie postpowania oblicza si odlegloci euklidesowe pomidzy kad par badanych jednostek i w ten sposób ustala si ich ,,poloenie" w przestrzeni wielowymiarowej. Odlegloci pomidzy badanymi jednostkami s odleglociami taksonomicznymi, czyli miar stopnia zrónicowania badanych jednostek z punktu widzenia uwzgldnianych cech tych jednostek. Odleglo taksonomiczna wyraona jest tutaj matematyczn miar podobiestwa wyliczon na podstawie wzoru na odleglo euklidesow: Dx, y = {i (xi-yi)2}0,5 gdzie: xiy ­ i ­ obiekty, pomidzy którymi obliczana jest odleglo, numer cechy charakteryzujcy dany obiekt. Pocztkowo obiekty s osobnymi skupieniami, a liczba skupie zmniejsza si w kolejnych krokach postpowania poprzez lczenie (aglomeracj) obiektów w grupy wyszego rzdu. Lczone s dwa skupienia A i B, które tworzc jedno skupienie, zapewni minimum sumy kwadratów odchyle wszystkich obiektów od rodka cikoci nowo utworzonego skupienia (AB). Po kadym kroku liczebno zbioru zmniejsza si o jeden obiekt, a procedura lczenia jest prowadzona a do momentu otrzymania jednego skupienia obejmujcego wszystkie obiekty analizowanego wzoru. W wyniku tak przeprowadzonej procedury uzyskuje si dendryt, który przedstawia relacje typologiczne pomidzy badanymi jednostkami, lecz jeszcze ich nie klasyfikuje. Dopiero podzial dendrytu na czci wyznacza grupy jednostek (klasy typologiczne) obejmujce w okrelonym stopniu jednorodne jednostki. Podzialu takiego dokonuje si za pomoc wskaników statystycznych, które wyznaczaj tzw. odleglo krytyczn. Wedlug tego postpowania rozdziela si zbiór na dwa podzbiory, jeeli najkrótsza odleglo midzy par punktów nalecych do majcych powsta podzbiorów jest wiksza ni wspomniana odleglo krytyczna (Wo 1977; Tamulewicz 1982; Kolendowicz 1998; Gabala 2004; Jarzyna 2004). Zgodnie z opisan procedur dokonano na kilku etapach kolejnych oblicze majcych ukaza struktur sezonow midzydobowych zmian cinienia atmosferycznego. Przygotowana do podzialu macierz danych skladala si z 73 pentad, które stanowi grupowane obiekty i czterech cech dla kadego obiektu. Za cechy, wedlug których grupowano obiekty, przyjte zostaly czstoci wystpowania dni z charakterystyczn midzydobow zmian redniego dobowego cinienia atmosferycznego klasyfikowane w przedzialach zmiany, które uznano za typy (a, b, c, d) stanowice wskanik bioklimatyczny. Tak przygotowana macierz danych zostala przeliczona w programie Statistica zgodnie z opisanymi zaloeniami. Zastosowano metod Warda i otrzymano dendrogram polcze poszczególnych jednostek. W dalszej kolejnoci nalealo zdecydowa, w którym miejscu naley przeci galzie dendrogramu w taki sposób, aby dokona podzialu calej zbiorowoci na grupy. Przecicia dendrogramu dokonano na podstawie odlegloci krytycznej obliczonej na podstawie rednich odlegloci i odchyle standardowych w dendrogramie, czyli wykorzystujc wlasnoci rozkladu normalnego. Odleglo krytyczn obliczono ze wzoru: Dk = dik + 2/3Sd gdzie: Dk ­ di ­ Sd ­ odleglo krytyczna pomidzy jednostkami (pentadami), rednia odleglo w dendrogramie, odchylenie standardowe odlegloci w dendrogramie. Po oznaczeniu odlegloci krytycznej na dendrogramie powstaly cztery grupy pentad, jednak w niektórych przypadkach zdarzaly si pentady nalece (wedlug kryterium czasowego) do innej grupy, dlatego koniecznym bylo przyjcie arbitralnego zaloenia: do ustanowienia osobnego okresu musi zaistnie grupa zloona z co najmniej trzech pentad. Z tej przyczyny w przypadkach pojedynczego lub podwójnego wystpienia ,,niedopasowanych" pentad byly one dolczane do najbliszych ssiednich grup. Uporzdkowane grupy: A, B, C i D tworz sezony bioklimatyczne midzydobowych zmian cinienia. Zanim przyjto wspomnian wielko zaloenia (trzy pentady), testowano równie zaloenia o wikszej dokladnoci podzialu (dwie pentady), które dawalo bardzo mocno zrónicowany i malo czytelny obraz struktury sezonowej zmian cinienia atmosferycznego. Dopiero przyjcie zaloenia, e sezon mog tworzy grupy zloone z co najmniej trzech pentad, przynioslo zadowalajcy efekt. WYNIKI BADA Najwysza absolutna midzydobowa zmiana redniego dobowego cinienia atmosferycznego w Poznaniu w latach 1951­2000 wystpila 8 stycznia 1958 r. i wyniosla 29,6 hPa, natomiast rednia roczna warto dla tego okresu to 4,4 hPa. Przebieg rednich midzydobowych zmian cinienia atmosferycznego w Poznaniu wykazuje cykliczno o okresie rocznym, która objawia si wikszymi zmianami cinienia w chlodniejszej (z maksimum w zimie) i mniejszymi w cieplejszej (z minimum w lecie) czci roku. Inn charakterystyczn cech rocznego cyklu midzydobowych zmian cinienia jest wystpowanie w chlodniejszej czci roku duego zrónicowania wartoci zmiany w krótkich okresach, na przyklad z dnia na dzie, podczas gdy w cieplejszej czci roku zrónicowanie to jest wyranie mniejsze (ryc. 1). Jak wykazuj równie inni autorzy, wskazane charakterystyki rocznego przebiegu cinienia atmosferycznego dla umiarkowanych szerokoci geograficznych s jego trwal cech (Kozlowska-Szczsna 1991; Fortuniak i in. 2000). Opisujc midzydobowe zmiany cinienia atmosferycznego na podstawie redniej ruchomej 17-dniowej, mona wykaza kilka charakterystycznych cech jej przebiegu rocznego (ryc. 1). Od stycznia, kiedy notuje si jedne z najwyszych w roku wartoci midzydobowych zmian cinienia, do polowy lutego krzywa czstoci przebiega na poziomie nieznacznie poniej 6 hPa. Nastpnie zaznacza si wyrany spadek krzywej osigajcy w cigu kilku dni poziom 5 hPa, na którym przebiega przez pierwsz dekad marca. W kolejnym spadku wartoci krzywa osiga poziom nieznacznie poniej 5 hPa, z którego systematycznie obnia swój przebieg, aby w trzeciej dekadzie kwietnia przeci warto redni z wielolecia (4,4 hPa ­ linia prosta na wykresie). W najprostszym podziale roku 8,0 hPa 6,0 4,0 2,0 0,0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Ryc. 1. Pozna ­ rednie midzydobowe zmiany cinienia atmosferycznego (linia cienka) wygladzone redni ruchom 17-dniow (linia pogrubiona) oraz rednia roczna w wieloleciu 1951­2000 (linia przerywana) Fig. 1. Pozna ­ the average interdiurnal pattern of the atmospheric pressure changes (fine line), the movable average of the 17 days (bold line), the annual average form the years 1951­2000 (dotted line) na okresy midzydobowych zmian cinienia moment przejcia krzywej przez warto redni wieloletni moe by traktowany jako pocztek okresu mniejszej bodcowoci dzialania midzydobowych zmian cinienia atmosferycznego. Jego pocztek przypada na trzeci dekad kwietnia, natomiast koniec nastpuje pod koniec pierwszej dekady padziernika ­ z ponownym przekroczeniem przez krzyw zmian cinienia wartoci redniej wieloletniej. W tym okresie midzydobowe zmiany cinienia wykazuj najnisze roczne wartoci z minimum na poziomie okolo 3,0 hPa notowanym na przelomie lipca i sierpnia. Po minimum rocznym nastpuje równomierny wzrost biegu krzywej, która w pierwszej dekadzie padziernika przecina ponownie poziom redniej rocznej i rozpoczyna drugi okres w roku z wikszymi midzydobowymi zmianami cinienia, który trwa do trzeciej dekady kwietnia. Od pocztku tego okresu do polowy listopada wartoci osigaj rednie na poziomie 4­5 hPa. Póniej nastpuje okres szybkiego ich wzrostu a do grudniowego maksimum rocznego na poziomie 6,2 hPa. W okresie wystpowania wyszych od redniej rocznej wartoci midzydobowych zmian cinienia notuje si równie znacznie wiksz zmienno tych wartoci z dnia na dzie w porównaniu do wystpujcej w okresie midzydobowych zmian cinienia poniej redniej rocznej. Na cykl roczny rednich midzydobowych zmian cinienia skladaj si cykle wystpowania dni z charakterystycznymi wielkociami zmiany cinienia z dnia na dzie, czyli typy midzydobowych zmian cinienia a, b, c i d. Dni ze zmian cinienia typu a (zmiana poniej 1 hPa, brak odczucia przez organizm czlowieka) pojawiaj si z czstoci roczn 7,4% (ryc. 2). Ich cykl roczny wskazuje na wiksze czstoci w najcieplejszym i mniejsze w najchlodniejszym okresie roku. Maksymalnych czstoci tych dni mona spodziewa si w lipcu, kiedy osigaj rednio 11­12%, natomiast najmniej jest ich na przelomie roku (ok. 4%). W cigu roku omawiane dni charakteryzuj si du zmiennoci w krótkim czasie, co wyranie pokazuj wartoci rednie dobowe. Dni z midzydobow zmian cinienia atmosferycznego typu b (zmiana 1­4 hPa ­ slabe odczucie zmiany) pojawiaj si w Poznaniu ze redni czstoci roczn 53,7% i s najczciej notowane sporód wszystkich omawianych typów. Roczny przebieg czstoci dni tego typu wykazuje charakterystyczny rytm (ryc. 3). Od pocztku roku krzywa czstoci (rednia ruchoma 17-dniowa) przebiega poniej redniej rocznej, osigajc poziom 43%, który jest jednoczenie najniszym w roku. Stosunkowo równomierny wzrost czstoci tych dni w cigu pierwszych czterech miesicy roku doprowadza do przekroczenia redniej rocznej czstoci i dalej do osignicia maksimum rocznego w pierwszych dniach sierpnia (70%). Dalszy cykl roczny wykazuje równomierny spadek czstoci omawianych dni a do wartoci redniej rocznej i dalej do grudniowych wartoci na poziomie nieco ponad 40%. Dni z midzydobow zmian cinienia atmosferycznego typu c (zmiana 5­8 hPa ­ umiarkowane odczucie zmiany) pojawiaj si z czstoci roczn 25,3% (ryc. 4). Ich cykl roczny mona podzieli 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 7,4 0,0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Ryc. 2. Pozna ­ czsto wystpowania dni z midzydobow zmian cinienia typu a (brak odczucia zmiany). Wartoci rednie codzienne (1), rednia wieloletnia (2) oraz rednia ruchoma 17-dniowa (3). Dane z lat 1951­2000 w procentach Fig. 2. Pozna ­ the frequency of occurrence of the days with the interdiurnal pressure changes of type a (no change felt). The average daily changes (1), the perennial average (2), and the movable average lasting 17 days (3). The data embrace the period of 1951­2000 90,0 % 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 53,8 Ryc. 3. Pozna ­ czsto wystpowania dni z midzydobow zmian cinienia typu b (slabe odczucie zmiany). Wartoci rednie codzienne (1), rednia wieloletnia (2) oraz rednia ruchoma 17-dniowa (3). Dane z lat 1951­2000 w procentach Fig. 3. Pozna ­ the frequency of occurrence of the days with the interdiurnal change of type b (the change only slightly felt by the human body). The average daily changes (1), the perennial average (2), and the movable average lasting 17 days (3). The data embrace the period of 1951­2000 50 % 40 25,3 10 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Ryc. 4. Pozna ­ czsto wystpowania dni z midzydobow zmian cinienia typu c (umiarkowane odczucie zmiany). Wartoci rednie codzienne (1), rednia wieloletnia (2) oraz rednia ruchoma 17-dniowa (3). Dane z lat 1951­2000 w procentach Fig. 4. Pozna ­ the frequency of occurence of the days with the interdiurnal pressure change of type c (the change felt to some extent). The average daily changes (1), the perennial average (2), and the movable average lasting 17 days (3). The data embrace the period of 1951­2000 na dwa okresy: z czstociami poniej redniej rocznej ­ od pocztku maja do drugiej dekady wrzenia, i czstociami przewanie ponad redni wieloletni ­ w pozostalym okresie. Najczciej dni z umiarkowanym odczuciem zmiany cinienia pojawiaj si na pocztku kwietnia (30%), natomiast najrzadziej, na poziomie 19%, wystpuj od polowy lipca do polowy sierpnia. Dni z midzydobow zmian cinienia atmosferycznego typu d (zmiana powyej 8 hPa ­ silne odczucie zmiany cinienia) wystpuj ze redni roczn czstoci 13,4% (ryc. 5). Wykazuj bardzo wyrany cykl roczny z najwikszymi czstociami zim (maksimum w grudniu 28%) i najmniejszymi latem (minimum w lipcu i sierpniu na poziomie 2­3%). Na podstawie redniej rocznej czstoci tych dni mona równie wskaza dwa charakterystyczne okresy w roku: pierwszy ­ od trzeciej dekady kwietnia do trzeciej dekady padziernika, drugi ­ w pozostalych dniach, glównie chlodniejszej czci roku. Zanalizy wielolecia 1951­2000 wynika, e najwiksza coroczna zmienno dni z przyjtymi typami midzydobowych zmian cinienia wystpuje w typie a i b. W obu przypadkach wspólczynniki zmiennoci wskazuj okolo 20% (tab. 1). W przypadku pozostalych typów zmiany cinienia wspólczynniki zmiennoci wykazuj ich znacznie wiksz coroczn powtarzalno. Z kolei badanie trendów rocznych liczby dni z rozwaanymi typami zmian cinienia wykazalo bardzo niewielkie lub niemal zupelny brak trendów w typie a i c (ryc. 6 i 8), a take znaczne trendy w pozostalych typach (ryc. 7 i 9). W typie b zanotowano ujemny 40,0 % 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 13,5 Ryc. 5. Pozna ­ czsto wystpowania dni z midzydobow zmian cinienia typu d (silne odczucie zmiany). Wartoci rednie codzienne (1), rednia wieloletnia (2) oraz rednia ruchoma 17-dniowa (3). Dane z lat 1951­2000 w procentach Fig. 5. Pozna ­ the frequency of occurrence of the days with the interdiurnal pressure change of type d (the change felt to a high degree). The average daily changes (1), the perennial average (2), and the movable average lasting 17 days (3). The data embrace the period of 1951­2000 Tabela 1. Wspólczynniki zmiennoci (1) liczby dni z typami zmian cinienia (a, b, c, d) oraz ich rednie (2), najmniejsze (3) i najwiksze (4) liczby w roku z lat 1951­2000 Table 1. Variability coefficient (1) of the number of days with the particular type of pressure change (a, b, c, d) and the average (2), the smallest (3) and the greatest (4) number of the days in the year, calculated for each year from the period of 1951­2000 a 1 2 3 4 19,5 27 15 44 b 5,6 197 178 228 c 8,8 92 75 107 d 19,5 49 31 68 trend na poziomie okolo 16 dni na 100 lat, natomiast w typie d zauwaono wyrany wzrost liczby dni, wynoszcy blisko 14 dni w okresie 100-letnim. Jednake wyznaczone trendy nie s istotne statystycznie. Z powyszej analizy wynika jednoznacznie, e w cigu roku bodcowe dzialanie midzydobowych zmian cinienia wykazuje cykliczno o okresie rocznym; w znacznym stopniu zrónicowan, biorc pod uwag czsto wystpowania poszczególnych rodzajów bodców. Wynika std, e prosty podzial na y = 0.0246x + 26.432 R 2 = 0.0046 Ryc. 6. Wieloletni przebieg rocznej liczby dni z midzydobow zmian cinienia atmosferycznego typu a (< 1 hPa) w Poznaniu z lini trendu. Dane z lat 1951­2000 Fig. 6. The perennial progress of the annual number of the days with the interdiurnal pressure change of type a (< 1 hPa) in Pozna and the line of the trend. Data from the years 1951­2000 y = ­0.1575x + 200.38 R 2 = 0.0431 Ryc. 7. Wieloletni przebieg rocznej liczby dni z midzydobow zmian cinienia atmosferycznego typu b (1­4 hPa) w Poznaniu z lini trendu. Dane z lat 1951­2000 Fig. 7. The perennial progress of the annual number of the days with the interdiurnal pressure change of type b (1­4 hPa) in Pozna and the line of the trend. Data from the years 1951­2000 y = ­0.0025x + 92.445 R 2 = 2E-05 Ryc. 8. Wieloletni przebieg rocznej liczby dni z midzydobow zmian cinienia atmosferycznego typu c (5­8 hPa) w Poznaniu z lini trendu. Dane z lat 1951­2000 Fig. 8. The perennial progress of the annual number of the days with the interdiurnal pressure change of type c (5­8 hPa) in Pozna and the line of the trend. Data from the years 1951­2000 y = 0.1354x + 45.747 R 2 = 0.0424 Ryc. 9. Wieloletni przebieg rocznej liczby dni z midzydobow zmian cinienia atmosferycznego typu d (> 8 hPa) w Poznaniu z lini trendu. Dane z lat 1951­2000 Fig. 9. The perennial progress of the annual number of the days with the interdiurnal pressure change of type d (> 8 hPa) in Pozna and the line of the trend. Data from the years 1951­2000 okresy ze redni midzydobow zmian cinienia powyej lub poniej redniej rocznej jest niedokladny i nie opisuje wystarczajco zrónicowania bodców mechanicznych w cigu roku. Dlatego w obecnym opracowaniu przyjto sposób dzielenia roku na sezony na podstawie czstoci wystpowania wszystkich typów zmiany cinienia, które opisuj stopie nasilenia bodców mechanicznych. Zastosowana metoda pozwala wzi pod uwag jednoczenie caly zakres omawianych bodców i na podstawie ich czstoci oraz relacji pomidzy tymi czstociami umoliwia wyznaczenie okresów o moliwie podobnych (wewntrz jednego sezonu) i moliwie rónych (porównujc róne sezony) warunkach. SEZONY BIOKLIMATYCZNE MIDZYDOBOWYCH ZMIAN CINIENIA ATMOSFERYCZNEGO Zgodnie z obecnym stanem wiedzy warunki bioklimatyczne ocenia si na podstawie kompleksowego dzialania rónych czynników atmosferycznych, które poprzez wystpienie w tym samym momencie mog wzajemnie wzmacnia swoj bodcowo. Czsto jednak ze wzgldu na brak informacji lub du zloono wszystkich czynników wplywajcych na bodcowo atmosfery, prawidlowa ocena warunków bioklimatycznych moe by trudna. W takich sytuacjach midzydobowe zmiany cinienia atmosferycznego, jako wskanik biometeorologiczny, w wartociach którego zawarte s porednio zmiany bodcowe wielu elementów meteorologicznych, moe równie by traktowany jako miernik kompleksowej oceny meteorotropowego dzialania atmosfery. Jako sezon bioklimatyczny rozumie si tutaj okres w roku, w którym czsto pojawiania si poszczególnych typów midzydobowych zmian cinienia atmosferycznego lub ich charakterystyczny uklad wykazuje specyficzne cechy, odmienne w stosunku do pozostalych okresów w roku (por. Wo 1977, 1996). Na podstawie przyjtej procedury badawczej powstal obraz struktury sezonowej midzydobowych zmian cinienia atmosferycznego na obszarze Poznania (ryc. 10). Charakterystyczn cech tej struktury s cztery sezony: A, B, C i D, sporód których dwa (B i C) notowane s dwukrotnie w cigu roku, co wynika z naturalnego rytmu wielu elementów meteorologicznych, w tym take midzydobowych zmian cinienia. Struktura czstoci poszczególnych typów zmiany cinienia atmosferycznego w kadym sezonie wskazuje na zrónicowany udzial poszczególnych bodców mechanicznych (ryc. 11). Ryc. 10. Sezony bioklimatyczne midzydobowych zmian cinienia atmosferycznego (A, B, C, D) wyrónione w rejonie Poznania oraz daty ich pocztku Fig. 10. The bioclimatic seasons of the interdiurnal atmospheric pressure changes (A, B, C, D) noticed in the area of Pozna and the dates of their beginnings POZNA typ b (1­4 hPa) typ d (> 8 hPa) typ a (< 1 hPa) typ c (5­8 hPa) Ryc. 11. Pozna ­ rednia czsto typów zmian cinienia (a, b, c, d) w wyznaczonych sezonach (A, B, C, D). Dane z lat 1951­2000 [%] Fig. 11. Pozna ­ the frequency of the days withe the particular types of pressure changes (a, b, c, d) in distinguish bioclimatic seasons (A, B, C, D). Data from the years 1951­2000 [%] Sezon A pojawia si w Poznaniu w najcieplejszej czci roku. Jego pocztek przypada niemal jednoczenie z nadejciem lata, natomiast koniec 2 wrzenia (tab. 2). Czas trwania tego sezonu to 70 dni, sporód których najczciej notuje si dni ze slabym odczuciem midzydobowej zmiany cinienia typu b (67%), 20% to dni z typem c (umiarkowane odczucie), 10% dni z typem a (brak odczucia zmiany) oraz 3% dni z typem d (silne odczucie zmiany cinienia). Tabela 2. Pozna ­ daty pocztku i koca sezonów bioklimatycznych midzydobowych zmian cinienia oraz ich dlugo wyraona liczb dni Table. 2. Pozna ­ the dates of the beginning and end of the bioclimatic seasons of the interdiurnal changes and their time of duration highlighted with the number of days Sezon A B C D Data pocztku 25.06 01.05 03.09 17.03 28.09 12.11 Data koca 02.09 24.06 27.09 30.04 11.11 16.03 Czas trwania 70 55 25 45 45 125 Biorc pod uwag udzial poszczególnych typów zmian cinienia w kolejnych latach badanego, okresu naley stwierdzi, e najwikszej zmiennoci corocznej mona spodziewa si w typach a i d, natomiast z najwiksz powtarzalnoci coroczn wystpuj typy b i c. Sezon B pojawia si dwukrotnie w roku (ryc. 10). Za pierwszym razem rozpoczyna si 1 maja, a koczy 24 czerwca (trwa 55 dni); natomiast drugi raz w roku pojawia si w cigu 25 dni ­ od 3 do 27 wrzenia (tab. 2). Lcznie, podobnie jak w sezonie A, w obu okresach wystpienia sezonu B odnotowuje si najwicej dni ze zmian cinienia typu b (60% dni). Dla tego sezonu zauwaa si take podobn czsto dni z typem a oraz wiksz z typem c (24% dni) i typem d (ok. 6% dni). wiadczy to o wikszej bodcowoci sezonu B w porównaniu z sezonem A (ryc. 11). Z kolei zrónicowanie z roku na rok pojawiania si dni z poszczególnymi typami zmiany cinienia mierzone wspólczynnikiem zmiennoci wskazuje, e najwikszych odchyle od wartoci redniej naley spodziewa si w typach a i d, znacznie mniejszych w typie c i najmniejszych w typie b. Sezon C jest drugim, który pojawia si dwukrotnie w cigu roku (ryc. 10). Pierwsze jego wystpienie notuje si od 17 marca do 30 kwietnia, natomiast za drugim razem pojawia si z kocem wrzenia i trwa do drugiej dekady listopada (tab. 2). Za kadym razem sezon C pojawia si przez 45 dni, sporód których w sumie 51% to dni z bodcami slabymi (ryc. 11), 7% to dni z brakiem odczucia zmiany cinienia (w obu przypadkach mniej ni w poprzednich sezonach), natomiast dni z bodcami umiarkowanymi stanowi 28%, a dni z bodcami silnymi niemal 15% (w tych przypadkach znacznie wicej ni w sezonie A i B). Zmienno coroczna liczby dni z poszczególnych typów zmiany cinienia wykazuje równie w tym sezonie najwysze zmiany w typie a i d oraz najnisze w typie b i c. Mona stwierdzi, e sezon C odznacza si silniejszymi, w stosunku do wczeniej opisanych sezonów, bodcami mechanicznymi. Sezon D jest najdluszym w roku sezonem midzydobowych zmian cinienia (ryc. 10). Wystpuje w okresie jesienno-zimowym i trwa przez 125 dni od 12 listopada do 16 marca (tab. 2). Na struktur tego okresu w najwikszym stopniu skladaj si, podobnie jak w pozostalych sezonach, dni ze slabym odczuciem zmian cinienia, które stanowi 45% wszystkich dni (ryc. 11). W sezonie D najmniejszym udzialem wyróniaj si dni typu a (brak odczucia zmiany cinienia) ­ niewiele ponad 5%. Niemal 27% to dni z umiarkowanym odczuciem zmiany cinienia typu c, natomiast a 23% stanowi dni z silnym odczuciem zmiany cinienia typu d. Za spraw zmian cinienia o umiarkowanym i silnym odczuciu tej zmiany sezon D wyranie wyrónia si sporód pozostalych jako najbardziej bodcowy okres w cigu roku. Badanie corocznej zmiennoci struktury udzialu poszczególnych typów midzydobowych zmian cinienia wykazuje, podobnie jak w poprzednich sezonach, najwiksze coroczne zrónicowanie w typach a i d, a take znacznie wiksz powtarzalno typów b i c. WNIOSKI Rezultaty bada dotyczce rocznej cyklicznoci midzydobowych zmian cinienia atmosferycznego potwierdzaj wczeniejsze spostrzeenia Kozlowskiej-Szczsnej (1991) oraz Fortuniaka i wspólpracowników (2000). Stwierdzono równie roczn cykliczno dni z poszczególnymi typami bodców mechanicznych, wyran szczególnie w zakresie bodców silnie odczuwanych przez organizm czlowieka. Polega ona na wystpowaniu najwikszych czstoci tych dni w chlodniejszej czci roku (z maksimum w zimie na poziomie przekraczajcym 25% wszystkich dni), a take niewielkich czstoci w najcieplejszej czci roku (w cigu lata udzial tych dni spada do 2­3%). Z kolei roczne przebiegi czstoci dni z brakiem odczucia zmiany cinienia i slabym jej odczuciem wykazuj cykliczno objawiajc si najmniejszym ich udzialem w chlodniejszej i najwikszym w cieplejszej czci roku. Badanie corocznej zmiennoci udzialu dni z poszczególnymi typami zmiany cinienia w wieloleciu 1951­2000 wykazalo, e z najwiksz powtarzalnoci pojawiaj si typy b i c; pozostale (a i d) wykazuj znacznie wiksz zmienno. Zanotowane trendy zmian ­ ujemny, w liczbie dni z typem b (ponad 15 dni/100 lat), oraz ­ dodatni, w dniach z silnym odczuciem zmian cinienia typu d (ponad 13 dni/100 lat) ­ nie wykazaly istotnoci statystycznej. Wyznaczone sezony bioklimatyczne midzydobowych zmian cinienia wskazuj na wystpowanie okresów o znacznie zrónicowanym nasileniu bodców mechanicznych. Najbardziej niekorzystnym okresem w roku, ze wzgldu na najwikszy udzial silnych bodców mechanicznych, jest najdluszy, wystpujcy w chlodniejszej czci roku, sezon D. Z kolei najmniej bodcowym sezonem, ze wzgldu na najmniejszy udzial silnych bodców, jest sezon A, który pojawia si w okresie letnim. Pomidzy wspomnianymi sezonami si dwukrotnie w cigu roku wystpnj dwa przejciowe sezony B i D, o mniejszej bodcowoci w stosunku do sezonu D i wikszej ­ do sezonu A. LITERATURA Bednorz E., Kolendowicz L., Bielec-Bkowska Z., Bokwa A., elazny M., Kiciska B., Lewik P., Nowosad M., Ustrnul Z., 2001: Regionalizacje, typologie i sezony klimatyczne z zastosowaniem analizy skupie, Przegl. Geofiz., 48, 1­2, 9­30. Chojnicki Z., Czy T., 1973: Metody taksonomii numerycznej w regionalizacji geograficznej, PWN, Warszawa. Fortuniak K., Kouchowski K., Papiernik ., 2000: Sezonowa zmienno cinienia atmosferycznego w Warszawie w XIX i XX wieku, Przegl. Geofiz., t. 45, z. 1, 17­32. Gabala J., 2004: Zastosowanie analizy skupie do wydzielania kompleksów pogodowych sprzyjajcych wystpieniu wysokich i niskich ste zanieczyszcze w Tarnowie. [W:] A. Bokwa, Z. Ustrnul (red.), Zastosowanie wybranych metod w klimatologii, IGiGP UJ, 121­135. Jarzyna K., 2004: Zastosowanie wybranych metod statystycznych w okrelaniu wplywu lokalnej i wielkoskalowej sytuacji meteorologicznej na warunki dyspersji zanieczyszcze powietrza w Krakowie. [W:] A. Bokwa, Z. Ustrnul (red.), Zastosowanie wybranych metod w klimatologii, IGiGP UJ, 149­160. Kolendowicz L., 1998: Zjawiska burzowe w Polsce a warunki synoptyczne, Bogucki Wyd. Nauk., Pozna. Kozlowska-Szczsna T., 1991: Antropoklimat Polski, Zesz. IGPZ PAN, nr 1. Kozlowska-Szczsna T., Blaejczyk K., Krawczyk B., 1997: Bioklimatologia czlowieka. Metody i ich zastosowanie w badaniach bioklimatu Polski, Monografie IGiPZ PAN, 1. Parysek J., 1982: Modele klasyfikacji w geografii, Wyd. Nauk. UAM, Pozna. Tamulewicz J., 1982: Taksonomiczne podstawy typologii reimu opadów atmosferycznych na przykladzie Pojezierza Pomorskiego i Niziny Wielkopolskiej, Dok. Geogr., 3­4. Wo A., 1977: Zarys struktury sezonowej klimatu Niziny Wielkopolskiej i Pojezierza Pomorskiego, Wyd. Nauk. UAM, Pozna. Wo A., 1996: Struktura Sezonowa Klimatu Polski, Bogucki Wyd. Nauk., Pozna. http://www.deepdyve.com/assets/images/DeepDyve-Logo-lg.png Badania Fizjograficzne nad Polska Zachodnia de Gruyter

Sezony bioklimatyczne międzydobowych zmian ciśnienia atmosferycznego w Poznaniu w drugiej połowie xx wieku

Download PDF
17 pages

Loading next page...
 
/lp/de-gruyter/sezony-bioklimatyczne-mi-dzydobowych-zmian-ci-nienia-atmosferycznego-w-QccEOXHzDn

References (1)

Publisher
de Gruyter
Copyright
Copyright © 2010 by the
ISSN
2081-6014
DOI
10.2478/v10116-010-0003-3
Publisher site
See Article on Publisher Site

Abstract

The article analyses the interdiurnal changes of atmospheric pressure as biometeorological mechanical stimulus that exerts influence on the human organism. It is based in the study of the daily values of the atmospheric pressure recorded in the years 1951­2000 in the area of Pozna. The following classification of inter-diurnal pressure changes is used in the research: type a, when the change is lower than 1 hPa and is not felt by the human organism; type b, when the range of the change is 1­4 hPa and is felt by the human organism only to an insignificant degree; type c, the average; type d, significant (Kozlowska-Szczsna et al. 1997). The area of study is the mutability of pressure change throughout the period of many years and finding out the patterns in these changes and the annual cycle of the average interdiurnal pressure changes and the particular stimuli. As far as the annual cycle of the interdiurnal pressure changes characterised by the occurrence of the greater changes in the colder part of the year and the smaller ones in the warmer part of the year is concerned, it has been studied by other authors, who point out that it constitutes the permanent feature of this meteorological element (Kozlowska-Szczsna 1991; Fortuniak et al. 2000). The annual cycle has been an incentive to searching for bioclimatic seasons of the interdiunal pressure changes, which are marked out by the application of Ward procedure. The method has made it possible to take into account all types of pressure changes at a time. The average frequency of their occurrence in the period of five days, therefore a matrix of data embracing 73 pentads, each of which has four features (corresponding to the four types of pressure changes. The pentads, which have been properly grouped, create dendrite, on the basis of which the image of the annual structure of bioclimatic diurnal seasons of pressure change is made. The study shows that in the area of Pozna there are four bioclimatic seasons during the entire year and that they differ in terms of the influence on the human organism. The most significant influence in terms of the frequency of occurrence is the season D, which takes places in the coldest time of the year. The least influential is season A due the infrequency of days when significant pressure changes take place. Between these two seasons, two transition seasons, B and C, happen twice a year. Keywords: Pozna, daily changes in atmospheric pressure, bioclimatic seasons WSTP W biometeorologii midzydobowe zmiany cinienia atmosferycznego zaliczane s do bodców fizycznych z wiatrem tworzcych grup bodców mechanicznych. Uwaa si, e ich dzialanie na organizm czlowieka odbywa si glównie poprzez uklad nerwowy, którego odpowied, w zalenoci od stopnia nasilenia bodca, powoduje róne reakcje organizmu. W przypadku slabego i umiarkowanego bodca nie dochodzi do przecienia ustroju, które ma miejsce, kiedy dziala bodziec silny. Wynika std, e najbardziej niekorzystnym bodcem ze strony midzydobowych zmian cinienia s jego due zmiany z dnia na dzie. Niekorzystne dzialanie naley te przypisa braku lub slabym bodcom, gdy powoduj wydelikacenie, a nawet zupeln utrat naturalnego przystosowania organizmu do odbierania bodców. Zatem, jedynie umiarkowane zmiany cinienia wystpujce z dnia na dzie, utrzymujc ustrój w dobrej kondycji, prowadz do jego zahartowania, przez co stanowi korzystny bodziec mechaniczny. Naley równie wspomnie, e dla meteoropatów, czyli osób w szczególny sposób odczuwajcych bodce mechaniczne (take inne bodce atmosferyczne), nasilenie dzialajcego bodca oraz stopie odczucia tego nasilenia pozostaj jeszcze w znacznie bardziej zloonym zwizku, gdy nawet slabe dzialanie kilku bodców jednoczenie moe prowadzi do ich wzmocnienia i obcienia ustroju. Istotne znaczenie w odbieraniu bodców atmosferycznych maj równie tzw. czynniki osobnicze, czyli: stan zdrowia, wiek, ple, przebyte choroby itd. Oznacza to, e taki sam bodziec mechaniczny, dzialajc z okrelonym nateniem na róne organizmy, moe wywolywa odmienny stopie ich obcienia. Z powyszych rozwaa wylania si obraz do zloonych zalenoci, co niewtpliwie powoduje znaczne trudnoci w ich ocenie. W literaturze przedmiotu przyjmuje si najczciej, e silny bodziec mechaniczny to zmiana z dnia na dzie redniej dobowej wartoci cinienia atmosferycznego przekraczajca 8 hPa, zmiana od 5 do 8 hPa jest uznawana za umiarkowan, natomiast od 1 do 4 hPa za slab (Kozlowska-Szczsna i in. 1997). Przegldajc dotychczasowe pimiennictwo dotyczce wplywu zmian cinienia na ustrój czlowieka, mona ogólnie podzieli je na obserwacje dokonywane poprzez bezporednie korelowanie zmian cinienia i efektu przez nie wywolywanego w ustroju lub obserwacje porednie, gdzie zmiana cinienia jest jednym z glównych elementów, lecz nie jest brana pod uwag w odosobnieniu (np. w badaniach nad frontami atmosferycznymi, zmianami mas powietrza, przechodzeniem ukladów barycznych i burz). Z tego powodu czsto istniej due trudno w ocenianiu niektórych doniesie, a wiele obserwacji potrzebuje jeszcze rzetelnego potwierdzenia. Jednak z bada wynika, e midzydobowe zmiany cinienia atmosferycznego mog wplywa patogennie zarówno na funkcje ustroju, jak i psychik czlowieka. Najczstsze doniesienia mówi o zwizkach zmian cinienia z: chorobami ukladu krenia, zawalami serca, bólami glowy (szczególnie migrenowymi), chorobami reumatycznymi, wrzodowymi, zaburzeniami psychicznymi i wieloma innymi. W wielu przypadkach mona zaobserwowano sezonowo wystpowania chorób, polegajc na cyklicznym pojawianiu si w cigu roku okresów czstszych lub rzadszych zachorowa. CEL I METODA BADA Za cel opracowania przyjto ocen zmiennoci cinienia atmosferycznego z dnia na dzie, a take podjto prób wyznaczenia i wstpnej analizy sezonów bioklimatycznych midzydobowych zmian cinienia atmosferycznego. Do zrealizowania celu posluono si codziennymi wartociami redniego dobowego cinienia atmosferycznego na poziomie rzeczywistym za lata 1951­2000, zanotowanymi na stacji meteorologicznej Pozna-Lawica. Na podstawie tego zbioru danych wyliczono codzienne wartoci midzydobowych zmian cinienia atmosferycznego i zaszeregowano je do odpowiedniego typu zmiany wedlug klasyfikacji stosowanej w badaniach biometeorologicznych. Uznano dodatkowo, e brak zmiany lub zmian poniej 1 hPa (brak odczucia zmiany przez organizm czlowieka) oznacza si jako typ a, natomiast dalsze typy tej klasyfikacji to: typ b ­ zmiana 1­4 hPa (slabe odczucie zmiany), typ c ­ zmiana 5­8 hPa (umiarkowane odczucie) oraz typ d ­ zmiana powyej 8 hPa (silne odczucie zmiany). W dalszej kolejnoci, poslugujc si powysz klasyfikacj, na podstawie danych za lata 1951­2000 obliczono rednie czstoci wystpowania poszczególnych typów zmiany cinienia w kadym dniu roku. Przebieg roczny czstoci dni ze wspomnianymi typami zmiany cinienia wykazuje wyran cykliczno roczn, dlatego na podstawie tego elementu postanowiono wyznaczy sezony bioklimatyczne midzydobowych zmian cinienia. W celu rozwizania podjtego zagadnienia odwolano si do metod taksonomicznych, które pozwalaj na równoczesne uwzgldnienie kilku elementów oraz uznawane s za wzgldnie najbardziej precyzyjne i obiektywne (Chojnicki, Czy 1973; Parysek 1982). Zastosowano hierarchiczne grupowanie obiektów wielocechowych na podstawie odlegloci euklidesowych, czyli geometrycznych odlegloci w przestrzeni wielowymiarowej, w której wymiarami s kolejne cechy (Bednorz i in. 2001). Wykorzystano metod opart na minimalnej wariancji, znan jako metoda Warda, której istot jest lczenie rozpatrywanych obiektów w skupienia. Na pierwszym etapie postpowania oblicza si odlegloci euklidesowe pomidzy kad par badanych jednostek i w ten sposób ustala si ich ,,poloenie" w przestrzeni wielowymiarowej. Odlegloci pomidzy badanymi jednostkami s odleglociami taksonomicznymi, czyli miar stopnia zrónicowania badanych jednostek z punktu widzenia uwzgldnianych cech tych jednostek. Odleglo taksonomiczna wyraona jest tutaj matematyczn miar podobiestwa wyliczon na podstawie wzoru na odleglo euklidesow: Dx, y = {i (xi-yi)2}0,5 gdzie: xiy ­ i ­ obiekty, pomidzy którymi obliczana jest odleglo, numer cechy charakteryzujcy dany obiekt. Pocztkowo obiekty s osobnymi skupieniami, a liczba skupie zmniejsza si w kolejnych krokach postpowania poprzez lczenie (aglomeracj) obiektów w grupy wyszego rzdu. Lczone s dwa skupienia A i B, które tworzc jedno skupienie, zapewni minimum sumy kwadratów odchyle wszystkich obiektów od rodka cikoci nowo utworzonego skupienia (AB). Po kadym kroku liczebno zbioru zmniejsza si o jeden obiekt, a procedura lczenia jest prowadzona a do momentu otrzymania jednego skupienia obejmujcego wszystkie obiekty analizowanego wzoru. W wyniku tak przeprowadzonej procedury uzyskuje si dendryt, który przedstawia relacje typologiczne pomidzy badanymi jednostkami, lecz jeszcze ich nie klasyfikuje. Dopiero podzial dendrytu na czci wyznacza grupy jednostek (klasy typologiczne) obejmujce w okrelonym stopniu jednorodne jednostki. Podzialu takiego dokonuje si za pomoc wskaników statystycznych, które wyznaczaj tzw. odleglo krytyczn. Wedlug tego postpowania rozdziela si zbiór na dwa podzbiory, jeeli najkrótsza odleglo midzy par punktów nalecych do majcych powsta podzbiorów jest wiksza ni wspomniana odleglo krytyczna (Wo 1977; Tamulewicz 1982; Kolendowicz 1998; Gabala 2004; Jarzyna 2004). Zgodnie z opisan procedur dokonano na kilku etapach kolejnych oblicze majcych ukaza struktur sezonow midzydobowych zmian cinienia atmosferycznego. Przygotowana do podzialu macierz danych skladala si z 73 pentad, które stanowi grupowane obiekty i czterech cech dla kadego obiektu. Za cechy, wedlug których grupowano obiekty, przyjte zostaly czstoci wystpowania dni z charakterystyczn midzydobow zmian redniego dobowego cinienia atmosferycznego klasyfikowane w przedzialach zmiany, które uznano za typy (a, b, c, d) stanowice wskanik bioklimatyczny. Tak przygotowana macierz danych zostala przeliczona w programie Statistica zgodnie z opisanymi zaloeniami. Zastosowano metod Warda i otrzymano dendrogram polcze poszczególnych jednostek. W dalszej kolejnoci nalealo zdecydowa, w którym miejscu naley przeci galzie dendrogramu w taki sposób, aby dokona podzialu calej zbiorowoci na grupy. Przecicia dendrogramu dokonano na podstawie odlegloci krytycznej obliczonej na podstawie rednich odlegloci i odchyle standardowych w dendrogramie, czyli wykorzystujc wlasnoci rozkladu normalnego. Odleglo krytyczn obliczono ze wzoru: Dk = dik + 2/3Sd gdzie: Dk ­ di ­ Sd ­ odleglo krytyczna pomidzy jednostkami (pentadami), rednia odleglo w dendrogramie, odchylenie standardowe odlegloci w dendrogramie. Po oznaczeniu odlegloci krytycznej na dendrogramie powstaly cztery grupy pentad, jednak w niektórych przypadkach zdarzaly si pentady nalece (wedlug kryterium czasowego) do innej grupy, dlatego koniecznym bylo przyjcie arbitralnego zaloenia: do ustanowienia osobnego okresu musi zaistnie grupa zloona z co najmniej trzech pentad. Z tej przyczyny w przypadkach pojedynczego lub podwójnego wystpienia ,,niedopasowanych" pentad byly one dolczane do najbliszych ssiednich grup. Uporzdkowane grupy: A, B, C i D tworz sezony bioklimatyczne midzydobowych zmian cinienia. Zanim przyjto wspomnian wielko zaloenia (trzy pentady), testowano równie zaloenia o wikszej dokladnoci podzialu (dwie pentady), które dawalo bardzo mocno zrónicowany i malo czytelny obraz struktury sezonowej zmian cinienia atmosferycznego. Dopiero przyjcie zaloenia, e sezon mog tworzy grupy zloone z co najmniej trzech pentad, przynioslo zadowalajcy efekt. WYNIKI BADA Najwysza absolutna midzydobowa zmiana redniego dobowego cinienia atmosferycznego w Poznaniu w latach 1951­2000 wystpila 8 stycznia 1958 r. i wyniosla 29,6 hPa, natomiast rednia roczna warto dla tego okresu to 4,4 hPa. Przebieg rednich midzydobowych zmian cinienia atmosferycznego w Poznaniu wykazuje cykliczno o okresie rocznym, która objawia si wikszymi zmianami cinienia w chlodniejszej (z maksimum w zimie) i mniejszymi w cieplejszej (z minimum w lecie) czci roku. Inn charakterystyczn cech rocznego cyklu midzydobowych zmian cinienia jest wystpowanie w chlodniejszej czci roku duego zrónicowania wartoci zmiany w krótkich okresach, na przyklad z dnia na dzie, podczas gdy w cieplejszej czci roku zrónicowanie to jest wyranie mniejsze (ryc. 1). Jak wykazuj równie inni autorzy, wskazane charakterystyki rocznego przebiegu cinienia atmosferycznego dla umiarkowanych szerokoci geograficznych s jego trwal cech (Kozlowska-Szczsna 1991; Fortuniak i in. 2000). Opisujc midzydobowe zmiany cinienia atmosferycznego na podstawie redniej ruchomej 17-dniowej, mona wykaza kilka charakterystycznych cech jej przebiegu rocznego (ryc. 1). Od stycznia, kiedy notuje si jedne z najwyszych w roku wartoci midzydobowych zmian cinienia, do polowy lutego krzywa czstoci przebiega na poziomie nieznacznie poniej 6 hPa. Nastpnie zaznacza si wyrany spadek krzywej osigajcy w cigu kilku dni poziom 5 hPa, na którym przebiega przez pierwsz dekad marca. W kolejnym spadku wartoci krzywa osiga poziom nieznacznie poniej 5 hPa, z którego systematycznie obnia swój przebieg, aby w trzeciej dekadzie kwietnia przeci warto redni z wielolecia (4,4 hPa ­ linia prosta na wykresie). W najprostszym podziale roku 8,0 hPa 6,0 4,0 2,0 0,0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Ryc. 1. Pozna ­ rednie midzydobowe zmiany cinienia atmosferycznego (linia cienka) wygladzone redni ruchom 17-dniow (linia pogrubiona) oraz rednia roczna w wieloleciu 1951­2000 (linia przerywana) Fig. 1. Pozna ­ the average interdiurnal pattern of the atmospheric pressure changes (fine line), the movable average of the 17 days (bold line), the annual average form the years 1951­2000 (dotted line) na okresy midzydobowych zmian cinienia moment przejcia krzywej przez warto redni wieloletni moe by traktowany jako pocztek okresu mniejszej bodcowoci dzialania midzydobowych zmian cinienia atmosferycznego. Jego pocztek przypada na trzeci dekad kwietnia, natomiast koniec nastpuje pod koniec pierwszej dekady padziernika ­ z ponownym przekroczeniem przez krzyw zmian cinienia wartoci redniej wieloletniej. W tym okresie midzydobowe zmiany cinienia wykazuj najnisze roczne wartoci z minimum na poziomie okolo 3,0 hPa notowanym na przelomie lipca i sierpnia. Po minimum rocznym nastpuje równomierny wzrost biegu krzywej, która w pierwszej dekadzie padziernika przecina ponownie poziom redniej rocznej i rozpoczyna drugi okres w roku z wikszymi midzydobowymi zmianami cinienia, który trwa do trzeciej dekady kwietnia. Od pocztku tego okresu do polowy listopada wartoci osigaj rednie na poziomie 4­5 hPa. Póniej nastpuje okres szybkiego ich wzrostu a do grudniowego maksimum rocznego na poziomie 6,2 hPa. W okresie wystpowania wyszych od redniej rocznej wartoci midzydobowych zmian cinienia notuje si równie znacznie wiksz zmienno tych wartoci z dnia na dzie w porównaniu do wystpujcej w okresie midzydobowych zmian cinienia poniej redniej rocznej. Na cykl roczny rednich midzydobowych zmian cinienia skladaj si cykle wystpowania dni z charakterystycznymi wielkociami zmiany cinienia z dnia na dzie, czyli typy midzydobowych zmian cinienia a, b, c i d. Dni ze zmian cinienia typu a (zmiana poniej 1 hPa, brak odczucia przez organizm czlowieka) pojawiaj si z czstoci roczn 7,4% (ryc. 2). Ich cykl roczny wskazuje na wiksze czstoci w najcieplejszym i mniejsze w najchlodniejszym okresie roku. Maksymalnych czstoci tych dni mona spodziewa si w lipcu, kiedy osigaj rednio 11­12%, natomiast najmniej jest ich na przelomie roku (ok. 4%). W cigu roku omawiane dni charakteryzuj si du zmiennoci w krótkim czasie, co wyranie pokazuj wartoci rednie dobowe. Dni z midzydobow zmian cinienia atmosferycznego typu b (zmiana 1­4 hPa ­ slabe odczucie zmiany) pojawiaj si w Poznaniu ze redni czstoci roczn 53,7% i s najczciej notowane sporód wszystkich omawianych typów. Roczny przebieg czstoci dni tego typu wykazuje charakterystyczny rytm (ryc. 3). Od pocztku roku krzywa czstoci (rednia ruchoma 17-dniowa) przebiega poniej redniej rocznej, osigajc poziom 43%, który jest jednoczenie najniszym w roku. Stosunkowo równomierny wzrost czstoci tych dni w cigu pierwszych czterech miesicy roku doprowadza do przekroczenia redniej rocznej czstoci i dalej do osignicia maksimum rocznego w pierwszych dniach sierpnia (70%). Dalszy cykl roczny wykazuje równomierny spadek czstoci omawianych dni a do wartoci redniej rocznej i dalej do grudniowych wartoci na poziomie nieco ponad 40%. Dni z midzydobow zmian cinienia atmosferycznego typu c (zmiana 5­8 hPa ­ umiarkowane odczucie zmiany) pojawiaj si z czstoci roczn 25,3% (ryc. 4). Ich cykl roczny mona podzieli 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 7,4 0,0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Ryc. 2. Pozna ­ czsto wystpowania dni z midzydobow zmian cinienia typu a (brak odczucia zmiany). Wartoci rednie codzienne (1), rednia wieloletnia (2) oraz rednia ruchoma 17-dniowa (3). Dane z lat 1951­2000 w procentach Fig. 2. Pozna ­ the frequency of occurrence of the days with the interdiurnal pressure changes of type a (no change felt). The average daily changes (1), the perennial average (2), and the movable average lasting 17 days (3). The data embrace the period of 1951­2000 90,0 % 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 30,0 20,0 10,0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 53,8 Ryc. 3. Pozna ­ czsto wystpowania dni z midzydobow zmian cinienia typu b (slabe odczucie zmiany). Wartoci rednie codzienne (1), rednia wieloletnia (2) oraz rednia ruchoma 17-dniowa (3). Dane z lat 1951­2000 w procentach Fig. 3. Pozna ­ the frequency of occurrence of the days with the interdiurnal change of type b (the change only slightly felt by the human body). The average daily changes (1), the perennial average (2), and the movable average lasting 17 days (3). The data embrace the period of 1951­2000 50 % 40 25,3 10 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII Ryc. 4. Pozna ­ czsto wystpowania dni z midzydobow zmian cinienia typu c (umiarkowane odczucie zmiany). Wartoci rednie codzienne (1), rednia wieloletnia (2) oraz rednia ruchoma 17-dniowa (3). Dane z lat 1951­2000 w procentach Fig. 4. Pozna ­ the frequency of occurence of the days with the interdiurnal pressure change of type c (the change felt to some extent). The average daily changes (1), the perennial average (2), and the movable average lasting 17 days (3). The data embrace the period of 1951­2000 na dwa okresy: z czstociami poniej redniej rocznej ­ od pocztku maja do drugiej dekady wrzenia, i czstociami przewanie ponad redni wieloletni ­ w pozostalym okresie. Najczciej dni z umiarkowanym odczuciem zmiany cinienia pojawiaj si na pocztku kwietnia (30%), natomiast najrzadziej, na poziomie 19%, wystpuj od polowy lipca do polowy sierpnia. Dni z midzydobow zmian cinienia atmosferycznego typu d (zmiana powyej 8 hPa ­ silne odczucie zmiany cinienia) wystpuj ze redni roczn czstoci 13,4% (ryc. 5). Wykazuj bardzo wyrany cykl roczny z najwikszymi czstociami zim (maksimum w grudniu 28%) i najmniejszymi latem (minimum w lipcu i sierpniu na poziomie 2­3%). Na podstawie redniej rocznej czstoci tych dni mona równie wskaza dwa charakterystyczne okresy w roku: pierwszy ­ od trzeciej dekady kwietnia do trzeciej dekady padziernika, drugi ­ w pozostalych dniach, glównie chlodniejszej czci roku. Zanalizy wielolecia 1951­2000 wynika, e najwiksza coroczna zmienno dni z przyjtymi typami midzydobowych zmian cinienia wystpuje w typie a i b. W obu przypadkach wspólczynniki zmiennoci wskazuj okolo 20% (tab. 1). W przypadku pozostalych typów zmiany cinienia wspólczynniki zmiennoci wykazuj ich znacznie wiksz coroczn powtarzalno. Z kolei badanie trendów rocznych liczby dni z rozwaanymi typami zmian cinienia wykazalo bardzo niewielkie lub niemal zupelny brak trendów w typie a i c (ryc. 6 i 8), a take znaczne trendy w pozostalych typach (ryc. 7 i 9). W typie b zanotowano ujemny 40,0 % 35,0 30,0 25,0 20,0 15,0 10,0 5,0 0,0 I II III IV V VI VII VIII IX X XI XII 13,5 Ryc. 5. Pozna ­ czsto wystpowania dni z midzydobow zmian cinienia typu d (silne odczucie zmiany). Wartoci rednie codzienne (1), rednia wieloletnia (2) oraz rednia ruchoma 17-dniowa (3). Dane z lat 1951­2000 w procentach Fig. 5. Pozna ­ the frequency of occurrence of the days with the interdiurnal pressure change of type d (the change felt to a high degree). The average daily changes (1), the perennial average (2), and the movable average lasting 17 days (3). The data embrace the period of 1951­2000 Tabela 1. Wspólczynniki zmiennoci (1) liczby dni z typami zmian cinienia (a, b, c, d) oraz ich rednie (2), najmniejsze (3) i najwiksze (4) liczby w roku z lat 1951­2000 Table 1. Variability coefficient (1) of the number of days with the particular type of pressure change (a, b, c, d) and the average (2), the smallest (3) and the greatest (4) number of the days in the year, calculated for each year from the period of 1951­2000 a 1 2 3 4 19,5 27 15 44 b 5,6 197 178 228 c 8,8 92 75 107 d 19,5 49 31 68 trend na poziomie okolo 16 dni na 100 lat, natomiast w typie d zauwaono wyrany wzrost liczby dni, wynoszcy blisko 14 dni w okresie 100-letnim. Jednake wyznaczone trendy nie s istotne statystycznie. Z powyszej analizy wynika jednoznacznie, e w cigu roku bodcowe dzialanie midzydobowych zmian cinienia wykazuje cykliczno o okresie rocznym; w znacznym stopniu zrónicowan, biorc pod uwag czsto wystpowania poszczególnych rodzajów bodców. Wynika std, e prosty podzial na y = 0.0246x + 26.432 R 2 = 0.0046 Ryc. 6. Wieloletni przebieg rocznej liczby dni z midzydobow zmian cinienia atmosferycznego typu a (< 1 hPa) w Poznaniu z lini trendu. Dane z lat 1951­2000 Fig. 6. The perennial progress of the annual number of the days with the interdiurnal pressure change of type a (< 1 hPa) in Pozna and the line of the trend. Data from the years 1951­2000 y = ­0.1575x + 200.38 R 2 = 0.0431 Ryc. 7. Wieloletni przebieg rocznej liczby dni z midzydobow zmian cinienia atmosferycznego typu b (1­4 hPa) w Poznaniu z lini trendu. Dane z lat 1951­2000 Fig. 7. The perennial progress of the annual number of the days with the interdiurnal pressure change of type b (1­4 hPa) in Pozna and the line of the trend. Data from the years 1951­2000 y = ­0.0025x + 92.445 R 2 = 2E-05 Ryc. 8. Wieloletni przebieg rocznej liczby dni z midzydobow zmian cinienia atmosferycznego typu c (5­8 hPa) w Poznaniu z lini trendu. Dane z lat 1951­2000 Fig. 8. The perennial progress of the annual number of the days with the interdiurnal pressure change of type c (5­8 hPa) in Pozna and the line of the trend. Data from the years 1951­2000 y = 0.1354x + 45.747 R 2 = 0.0424 Ryc. 9. Wieloletni przebieg rocznej liczby dni z midzydobow zmian cinienia atmosferycznego typu d (> 8 hPa) w Poznaniu z lini trendu. Dane z lat 1951­2000 Fig. 9. The perennial progress of the annual number of the days with the interdiurnal pressure change of type d (> 8 hPa) in Pozna and the line of the trend. Data from the years 1951­2000 okresy ze redni midzydobow zmian cinienia powyej lub poniej redniej rocznej jest niedokladny i nie opisuje wystarczajco zrónicowania bodców mechanicznych w cigu roku. Dlatego w obecnym opracowaniu przyjto sposób dzielenia roku na sezony na podstawie czstoci wystpowania wszystkich typów zmiany cinienia, które opisuj stopie nasilenia bodców mechanicznych. Zastosowana metoda pozwala wzi pod uwag jednoczenie caly zakres omawianych bodców i na podstawie ich czstoci oraz relacji pomidzy tymi czstociami umoliwia wyznaczenie okresów o moliwie podobnych (wewntrz jednego sezonu) i moliwie rónych (porównujc róne sezony) warunkach. SEZONY BIOKLIMATYCZNE MIDZYDOBOWYCH ZMIAN CINIENIA ATMOSFERYCZNEGO Zgodnie z obecnym stanem wiedzy warunki bioklimatyczne ocenia si na podstawie kompleksowego dzialania rónych czynników atmosferycznych, które poprzez wystpienie w tym samym momencie mog wzajemnie wzmacnia swoj bodcowo. Czsto jednak ze wzgldu na brak informacji lub du zloono wszystkich czynników wplywajcych na bodcowo atmosfery, prawidlowa ocena warunków bioklimatycznych moe by trudna. W takich sytuacjach midzydobowe zmiany cinienia atmosferycznego, jako wskanik biometeorologiczny, w wartociach którego zawarte s porednio zmiany bodcowe wielu elementów meteorologicznych, moe równie by traktowany jako miernik kompleksowej oceny meteorotropowego dzialania atmosfery. Jako sezon bioklimatyczny rozumie si tutaj okres w roku, w którym czsto pojawiania si poszczególnych typów midzydobowych zmian cinienia atmosferycznego lub ich charakterystyczny uklad wykazuje specyficzne cechy, odmienne w stosunku do pozostalych okresów w roku (por. Wo 1977, 1996). Na podstawie przyjtej procedury badawczej powstal obraz struktury sezonowej midzydobowych zmian cinienia atmosferycznego na obszarze Poznania (ryc. 10). Charakterystyczn cech tej struktury s cztery sezony: A, B, C i D, sporód których dwa (B i C) notowane s dwukrotnie w cigu roku, co wynika z naturalnego rytmu wielu elementów meteorologicznych, w tym take midzydobowych zmian cinienia. Struktura czstoci poszczególnych typów zmiany cinienia atmosferycznego w kadym sezonie wskazuje na zrónicowany udzial poszczególnych bodców mechanicznych (ryc. 11). Ryc. 10. Sezony bioklimatyczne midzydobowych zmian cinienia atmosferycznego (A, B, C, D) wyrónione w rejonie Poznania oraz daty ich pocztku Fig. 10. The bioclimatic seasons of the interdiurnal atmospheric pressure changes (A, B, C, D) noticed in the area of Pozna and the dates of their beginnings POZNA typ b (1­4 hPa) typ d (> 8 hPa) typ a (< 1 hPa) typ c (5­8 hPa) Ryc. 11. Pozna ­ rednia czsto typów zmian cinienia (a, b, c, d) w wyznaczonych sezonach (A, B, C, D). Dane z lat 1951­2000 [%] Fig. 11. Pozna ­ the frequency of the days withe the particular types of pressure changes (a, b, c, d) in distinguish bioclimatic seasons (A, B, C, D). Data from the years 1951­2000 [%] Sezon A pojawia si w Poznaniu w najcieplejszej czci roku. Jego pocztek przypada niemal jednoczenie z nadejciem lata, natomiast koniec 2 wrzenia (tab. 2). Czas trwania tego sezonu to 70 dni, sporód których najczciej notuje si dni ze slabym odczuciem midzydobowej zmiany cinienia typu b (67%), 20% to dni z typem c (umiarkowane odczucie), 10% dni z typem a (brak odczucia zmiany) oraz 3% dni z typem d (silne odczucie zmiany cinienia). Tabela 2. Pozna ­ daty pocztku i koca sezonów bioklimatycznych midzydobowych zmian cinienia oraz ich dlugo wyraona liczb dni Table. 2. Pozna ­ the dates of the beginning and end of the bioclimatic seasons of the interdiurnal changes and their time of duration highlighted with the number of days Sezon A B C D Data pocztku 25.06 01.05 03.09 17.03 28.09 12.11 Data koca 02.09 24.06 27.09 30.04 11.11 16.03 Czas trwania 70 55 25 45 45 125 Biorc pod uwag udzial poszczególnych typów zmian cinienia w kolejnych latach badanego, okresu naley stwierdzi, e najwikszej zmiennoci corocznej mona spodziewa si w typach a i d, natomiast z najwiksz powtarzalnoci coroczn wystpuj typy b i c. Sezon B pojawia si dwukrotnie w roku (ryc. 10). Za pierwszym razem rozpoczyna si 1 maja, a koczy 24 czerwca (trwa 55 dni); natomiast drugi raz w roku pojawia si w cigu 25 dni ­ od 3 do 27 wrzenia (tab. 2). Lcznie, podobnie jak w sezonie A, w obu okresach wystpienia sezonu B odnotowuje si najwicej dni ze zmian cinienia typu b (60% dni). Dla tego sezonu zauwaa si take podobn czsto dni z typem a oraz wiksz z typem c (24% dni) i typem d (ok. 6% dni). wiadczy to o wikszej bodcowoci sezonu B w porównaniu z sezonem A (ryc. 11). Z kolei zrónicowanie z roku na rok pojawiania si dni z poszczególnymi typami zmiany cinienia mierzone wspólczynnikiem zmiennoci wskazuje, e najwikszych odchyle od wartoci redniej naley spodziewa si w typach a i d, znacznie mniejszych w typie c i najmniejszych w typie b. Sezon C jest drugim, który pojawia si dwukrotnie w cigu roku (ryc. 10). Pierwsze jego wystpienie notuje si od 17 marca do 30 kwietnia, natomiast za drugim razem pojawia si z kocem wrzenia i trwa do drugiej dekady listopada (tab. 2). Za kadym razem sezon C pojawia si przez 45 dni, sporód których w sumie 51% to dni z bodcami slabymi (ryc. 11), 7% to dni z brakiem odczucia zmiany cinienia (w obu przypadkach mniej ni w poprzednich sezonach), natomiast dni z bodcami umiarkowanymi stanowi 28%, a dni z bodcami silnymi niemal 15% (w tych przypadkach znacznie wicej ni w sezonie A i B). Zmienno coroczna liczby dni z poszczególnych typów zmiany cinienia wykazuje równie w tym sezonie najwysze zmiany w typie a i d oraz najnisze w typie b i c. Mona stwierdzi, e sezon C odznacza si silniejszymi, w stosunku do wczeniej opisanych sezonów, bodcami mechanicznymi. Sezon D jest najdluszym w roku sezonem midzydobowych zmian cinienia (ryc. 10). Wystpuje w okresie jesienno-zimowym i trwa przez 125 dni od 12 listopada do 16 marca (tab. 2). Na struktur tego okresu w najwikszym stopniu skladaj si, podobnie jak w pozostalych sezonach, dni ze slabym odczuciem zmian cinienia, które stanowi 45% wszystkich dni (ryc. 11). W sezonie D najmniejszym udzialem wyróniaj si dni typu a (brak odczucia zmiany cinienia) ­ niewiele ponad 5%. Niemal 27% to dni z umiarkowanym odczuciem zmiany cinienia typu c, natomiast a 23% stanowi dni z silnym odczuciem zmiany cinienia typu d. Za spraw zmian cinienia o umiarkowanym i silnym odczuciu tej zmiany sezon D wyranie wyrónia si sporód pozostalych jako najbardziej bodcowy okres w cigu roku. Badanie corocznej zmiennoci struktury udzialu poszczególnych typów midzydobowych zmian cinienia wykazuje, podobnie jak w poprzednich sezonach, najwiksze coroczne zrónicowanie w typach a i d, a take znacznie wiksz powtarzalno typów b i c. WNIOSKI Rezultaty bada dotyczce rocznej cyklicznoci midzydobowych zmian cinienia atmosferycznego potwierdzaj wczeniejsze spostrzeenia Kozlowskiej-Szczsnej (1991) oraz Fortuniaka i wspólpracowników (2000). Stwierdzono równie roczn cykliczno dni z poszczególnymi typami bodców mechanicznych, wyran szczególnie w zakresie bodców silnie odczuwanych przez organizm czlowieka. Polega ona na wystpowaniu najwikszych czstoci tych dni w chlodniejszej czci roku (z maksimum w zimie na poziomie przekraczajcym 25% wszystkich dni), a take niewielkich czstoci w najcieplejszej czci roku (w cigu lata udzial tych dni spada do 2­3%). Z kolei roczne przebiegi czstoci dni z brakiem odczucia zmiany cinienia i slabym jej odczuciem wykazuj cykliczno objawiajc si najmniejszym ich udzialem w chlodniejszej i najwikszym w cieplejszej czci roku. Badanie corocznej zmiennoci udzialu dni z poszczególnymi typami zmiany cinienia w wieloleciu 1951­2000 wykazalo, e z najwiksz powtarzalnoci pojawiaj si typy b i c; pozostale (a i d) wykazuj znacznie wiksz zmienno. Zanotowane trendy zmian ­ ujemny, w liczbie dni z typem b (ponad 15 dni/100 lat), oraz ­ dodatni, w dniach z silnym odczuciem zmian cinienia typu d (ponad 13 dni/100 lat) ­ nie wykazaly istotnoci statystycznej. Wyznaczone sezony bioklimatyczne midzydobowych zmian cinienia wskazuj na wystpowanie okresów o znacznie zrónicowanym nasileniu bodców mechanicznych. Najbardziej niekorzystnym okresem w roku, ze wzgldu na najwikszy udzial silnych bodców mechanicznych, jest najdluszy, wystpujcy w chlodniejszej czci roku, sezon D. Z kolei najmniej bodcowym sezonem, ze wzgldu na najmniejszy udzial silnych bodców, jest sezon A, który pojawia si w okresie letnim. Pomidzy wspomnianymi sezonami si dwukrotnie w cigu roku wystpnj dwa przejciowe sezony B i D, o mniejszej bodcowoci w stosunku do sezonu D i wikszej ­ do sezonu A. LITERATURA Bednorz E., Kolendowicz L., Bielec-Bkowska Z., Bokwa A., elazny M., Kiciska B., Lewik P., Nowosad M., Ustrnul Z., 2001: Regionalizacje, typologie i sezony klimatyczne z zastosowaniem analizy skupie, Przegl. Geofiz., 48, 1­2, 9­30. Chojnicki Z., Czy T., 1973: Metody taksonomii numerycznej w regionalizacji geograficznej, PWN, Warszawa. Fortuniak K., Kouchowski K., Papiernik ., 2000: Sezonowa zmienno cinienia atmosferycznego w Warszawie w XIX i XX wieku, Przegl. Geofiz., t. 45, z. 1, 17­32. Gabala J., 2004: Zastosowanie analizy skupie do wydzielania kompleksów pogodowych sprzyjajcych wystpieniu wysokich i niskich ste zanieczyszcze w Tarnowie. [W:] A. Bokwa, Z. Ustrnul (red.), Zastosowanie wybranych metod w klimatologii, IGiGP UJ, 121­135. Jarzyna K., 2004: Zastosowanie wybranych metod statystycznych w okrelaniu wplywu lokalnej i wielkoskalowej sytuacji meteorologicznej na warunki dyspersji zanieczyszcze powietrza w Krakowie. [W:] A. Bokwa, Z. Ustrnul (red.), Zastosowanie wybranych metod w klimatologii, IGiGP UJ, 149­160. Kolendowicz L., 1998: Zjawiska burzowe w Polsce a warunki synoptyczne, Bogucki Wyd. Nauk., Pozna. Kozlowska-Szczsna T., 1991: Antropoklimat Polski, Zesz. IGPZ PAN, nr 1. Kozlowska-Szczsna T., Blaejczyk K., Krawczyk B., 1997: Bioklimatologia czlowieka. Metody i ich zastosowanie w badaniach bioklimatu Polski, Monografie IGiPZ PAN, 1. Parysek J., 1982: Modele klasyfikacji w geografii, Wyd. Nauk. UAM, Pozna. Tamulewicz J., 1982: Taksonomiczne podstawy typologii reimu opadów atmosferycznych na przykladzie Pojezierza Pomorskiego i Niziny Wielkopolskiej, Dok. Geogr., 3­4. Wo A., 1977: Zarys struktury sezonowej klimatu Niziny Wielkopolskiej i Pojezierza Pomorskiego, Wyd. Nauk. UAM, Pozna. Wo A., 1996: Struktura Sezonowa Klimatu Polski, Bogucki Wyd. Nauk., Pozna.

Journal

Badania Fizjograficzne nad Polska Zachodnia – de Gruyter

Published: Oct 21, 2010

There are no references for this article.