Get 20M+ Full-Text Papers For Less Than $1.50/day. Start a 14-Day Trial for You or Your Team.

Learn More →

Retoryczne strategie poznawcze

Retoryczne strategie poznawcze Przegld Filozoficzny ­ Nowa Seria R. 22: 2013, Nr 2 (86), ISSN 1230­1493 DOI: 10.2478/pfns-2013-0028 Katarzyna Budzyska Slowa kluczowe: etos, etotyczna argumentacja, nieinferencyjne strategie etotyczne, koliste wypowiedzi etotyczne, akty mowy, struktury inferencyjno-dialogowe Wstp Celem artykulu jest zaproponowanie nowego ujcia ródel poznania, które wykorzystuje retoryczne pojcia logosu (argumentacji, czy ogólniej: zawartoci treciowej komunikatu) i etosu (charakteru mówcy) (Arystoteles 2001). W kontekstach naturalnych odbiorca informacji czsto rozstrzyga o jej przyjciu nie tylko na podstawie treci danej wypowiedzi, jak tradycyjnie zaklada logika, ale równie na podstawie wiarygodnoci jej nadawcy. Rozwamy nastpujc argumentacyjn wypowied Jana: (1) Jan mówi, A, bo B. Oceniajc akceptowalno informacji A, odbiorca komunikatu (1) moe posluy si (co najmniej) dwoma rodzajami retorycznych strategii poznawczych: strategii opartej na logosie, biorc pod uwag argument B, lub strategii etotycznej, biorc pod uwag etos (wiarygodno) Jana. Etotyczna strategia poznawcza staje si szczególnie wana w przypadku komunikatów nieargumentacyjnych, kiedy odbiorca nie ma do dyspozycji adnych przeslanek wspierajcych prawdziwo A (tzn. gdy Jan stwierdzil jedynie samo A). W takim wypadku, glównym czy bezporednim (nienalecym do * Autorka dzikuje za finansowe wsparcie ze strony Narodowego Centrum Nauki w ramach grantu 2011/03/B/HS1/04559. Katarzyna Budzyska ogólnej wiedzy odbiorcy) ródlem oceny akceptowalnoci informacji A staje si etos nadawcy tej informacji. Retoryczne strategie poznawcze oparte na logosie s stosunkowo dobrze zbadane w ramach teorii takich jak filozofia argumentacji czy logika nieformalna. Natomiast tak wane z praktycznego punktu widzenia strategie etotyczne, w szczególnoci te, które nie maj charakteru inferencyjnego, s albo bldnie reprezentowane, albo calkowicie pomijane w analizach struktur komunikacyjno-kognitywnych. W artykule pokazane zostanie, w jaki sposób etos staje si ródlem poznania w aktach komunikacyjnych. W tym celu przeanalizowane zostan nieinferencyjne struktury etotyczne, tzn. struktury komunikacyjne, w których etos nie wchodzi w sklad logosu. W szczególnoci zostanie przeprowadzona analiza kolistoci wypowiedzi etotycznych, takich jak kolisto wypowiedzi autoreferencyjnej: Jan mówi ,,Jestem wiarygodny". Standardowe modele potrafi wytlumaczy kolisto tej wypowiedzi tylko przy zaloeniu, e zostanie ona zinterpretowana jako struktura inferencyjna, np. jako argumentacja z pozycji wiedzy: Jan jest wiarygodny; poniewa Jan twierdzi, e jest wiarygodny, oraz Jan jest wiarygodny1. Zaproponowany w artykule model pozwala opisa kolisto wypowiedzi autoreferencyjnej równie przy zaloeniu, e Jan nie formuluje argumentacji, ale po prostu stwierdza co na swój temat. Asertywna interpretacja jest moliwa dziki wprowadzeniu do struktury komunikacji komponentu polczenia illokucyjnego bazujcego na koncepcji aktu illokucyjnego (Austin 1962; Searle 1969). W efekcie strategie etotyczne mona rozwaa nie tylko w przypadku, gdy wykonywanym aktem mowy jest argumentacja generujca etotyczne struktury inferencyjne, ale i dowolny (równie nieinferencyjny) akt komunikacyjny, taki jak np. obietnica czy prosta asercja. Artykul sklada si z nastpujcych czci. W rozdziale 1 pokazane zostanie, w jaki sposób standardowe modele reprezentuj wypowiedzi, w których istotn rol odgrywa etos. Rozdzial 2 prezentuje teori zakotwiczania inferencji, która posluy jako baza teoretyczna do zaproponowania modelu alternatywnego do standardowych modeli reprezentujcych strategie etotyczne. W rozdziale 3 wprowadzone zostanie pojcie nieinferencyjnej strategii etotycznej, to znaczy strategii wykorzystujcej etos bez wykorzystania logosu. Na koniec, w rozdziale 4 pokazane zostan rónice i zalenoci midzy obydwoma omawianymi rodzajami retorycznych strategii poznawczych: strategiami opartymi na logosie i strategiami opartymi na etosie. 1 Argumentacja z pozycji wiedzy przebiega wedlug nastpujcego schematu: osoba i jest wiarygodna w danej dziedzinie; i twierdzi, e A; zatem prawdopodobnie A (Walton i in. 2008: 13). 1. Problem z wypowiedziami etotycznymi Standardowe modele logiczne traktuj etos jako zjawisko wtórne w stosunku do logosu. Jedyne rozwaane strategie etotyczne maj charakter inferencyjny, ograniczajc si do rónego rodzaju argumentacji etotycznych. Jednake argumentacja, niezalenie od tego, czy ma charakter etotyczny, czy nie, zawsze pozostaje narzdziem typu ,,logos". Dobrym przykladem ilustrujcym tendencje sprowadzania wszelkich strategii etotycznych do etotycznego logosu jest tekst analizowany w ksice jednego z czolowych teoretyków logiki nieformalnej, Douglasa Waltona, w rozdziale powiconym argumentacyjnym schematom odwolujcym si do opinii wiarygodnej osoby (Walton 2006: 90): (2) Bob zgubil si w dungli w obcym kraju. Wie jednak, e Tarzan wietnie zna teren w tej okolicy, i pyta go, jaka jest najlepsza droga, eby dotrze do gór, które chcialby zwiedzi. Tarzan odpowiada: Nie id drog, która prowadzi przez rzek. Rzeka jest pelna glodnych krokodyli i niebezpiecznych hipopotamów2. Zadanie okrelone w ksice polega na przeanalizowaniu tekstu i zidentyfikowaniu schematu argumentacyjnego, jego przeslanek i wniosku. Naley przy tym mie na uwadze, e zadanie znajduje si w rozdziale o argumentacji z opinii wiarygodnych osób i wszystkie pozostale teksty w tym wiczeniu podpadaj pod ten wlanie wzorzec rozumowania. Mona wic wnosi, e zamierzon interpretacj tego tekstu jest argumentacja z pozycji wiedzy, bdca pewn odmian argumentacji etotycznej (por. Walton i in. 2008: 13). Schemat argumentacji z pozycji wiedzy i mówi A. i posiada wiedz w dziedzinie, do której naley A. Zatem A powinno zosta zaakceptowane. Aby zinterpretowa wypowied (2) jako podpadajc pod ten schemat, nalealoby przyj, e Tarzan posiada odpowiedni wiedz pozwalajc wywnioskowa, e Bob nie powinien i drog, która prowadzi przez rzek, gdy rzeka jest pelna glodnych krokodyli i niebezpiecznych hipopotamów: Tlumaczenie wlasne. Oryginalny tekst zadania brzmi: ,,Analyze the following arguments by identifying the argumentation scheme involved. Identify the premises and conclusion of the argument. If there are any questionable aspects of the argument that should be considered, identify critical questions that should be asked. (a) Bob is lost in the jungle, in a country he is not familiar with. However, he knows that Tarzan is very familiar with the terrain in this area, and he asks Tarzan which is the best way to get to a mountain he wants to visit. Tarzan replies: Don't go across that river. It is full of hungry crocodiles and dangerous hippos". Katarzyna Budzyska Argumentacja (Arg1) (P1) Tarzan powiedzial, e nie powinno si i drog, która prowadzi przez rzek, rzeka jest pelna glodnych krokodyli i niebezpiecznych hipopotamów. (P2) Tarzan posiada odpowiedni wiedz w odniesieniu do tego terenu. (Wn) Nie powinno si i drog, która prowadzi przez rzek, rzeka jest pelna glodnych krokodyli i niebezpiecznych hipopotamów. Problem z tak interpretacj polega na tym, e aden z uczestników dialogu naprawd nie uyl w tekcie (2) argumentacji (Arg1). Gdyby Bob wrócil po rozmowie z Tarzanem i próbowal przekona swoj on (rodkami logosu, czyli argumentacji), aby nie szli przez rzek, powolujc si na slowa Tarzana, to wtedy rzeczywicie mona by powiedzie, e przeprowadzil on argumentacj z pozycji wiedzy (gdzie osob, na której wiedz Bob by si powolywal, bylby Tarzan). W przypadku (2) nie mamy jednak z tak sytuacj do czynienia. Bob wykonuje wylcznie akt mowy zapytania (tzn. pyta, jaka jest najlepsza droga, eby dotrze do gór), natomiast Tarzan wykonuje prosty akt asercji odpowiadajc na to pytanie (tzn. stwierdza, e na pewno nie jest ni droga przez niebezpieczn rzek). Jedynym obecnym w tym tekcie rozumowaniem (przeprowadzonym przez Tarzana) jest argumentacja podajca powody, dla których nie naley wybiera drogi prowadzcej przez rzek: Argumentacja (Arg2) (P1) Rzeka jest pelna glodnych krokodyli i niebezpiecznych hipopotamów. (Wn) Nie powinno si i drog, która prowadzi przez rzek. Niemniej trudno si nie zgodzi, e Bob, pytajc o drog, potraktowal Tarzana jako osob, na której zdaniu i wiedzy powinien si oprze, podejmujc decyzj o trasie wyprawy. Innymi slowy, Bob w swoim procesie poznawczym opieral si na etosie Tarzana. W jaki wic sposób uwzgldni w modelu struktur komunikacyjno-kognitywnych charakter mówcy w przypadku takiej nieargumentacyjnej wypowiedzi? W artykule zostanie pokazane, e etos nie jest wlasnoci komunikacji zalen od logosu ­ moe on funkcjonowa w pelni samodzielnie. Etos jest strategi poznawcz uywan nie tylko w przypadku, kiedy nadawca wykonuje argumentacj, ale take w przypadku innych typów aktów mowy, takich jak np. proste stwierdzenie. Fakt ten nie jest niczym nowym z punktu widzenia retoryki, gdzie wiadome jest, jak potnym narzdziem moe by sama wiarygodno mówcy. Niemniej ta praktyczna wiedza nie znajduje adekwatnego opisu w formalnych modelach struktur komunikacyjno-kognitywnych, gdzie, tak jak wczeniej zostalo podkrelone, etos jest rozwaany wylcznie jako wtórna wlasno logosu. Model wprowadzony w tym artykule zbudowany bdzie w oparciu o analiz kolistych wypowiedzi etotycznych, takich jak wypowied autoreferencyj- na i wypowied z zagniedonym wiadectwem. Standardowa reprezentacja kolistoci tych wypowiedzi, podobnie jak w przypadku tekstu (2), zaklada ich argumentacyjn ­ czy te inferencyjn ­ interpretacj. Tradycyjnie filozofia koncentrowala si na etotycznych zdaniach autoreferencyjnych, które prowadz do paradoksu klamcy (por. Beall, Glanzberg 2011). Jednak nie tylko klamcy, ale i wiarygodni mówcy s przyczyn klopotów. Rozwamy nastpujc wypowied: (3) Jan mówi, Jestem wiarygodny. Aby zaakceptowa zawarto treciow tego stwierdzenia, odbiorca musi przyj, e nadawca go nie oszukuje, to znaczy musi on zaloy wiarygodno mówcy. W efekcie, w przypadku (3), eby zaakceptowa to, co stwierdza Jan (tzn. e Jan jest wiarygodny), sluchacz musi przyj z góry, e Jan jest wiarygodny. Wypowied Jana powoduje zatem cykliczno. W jaki sposób mona opisa kolisto tej wypowiedzi w strukturach komunikacyjno-kognitywnych? Standardowo przyjmuje si, e (3) powinna zosta potraktowana jako argumentacyjny akt mowy. W takim wypadku akt ten bdzie popelnia bld bldnego kola w argumentacji (Woods, Walton 1975). Mówic dokladniej, mona twierdzi, e poprawna interpretacja (3) wymaga przeanalizowania tej wypowiedzi w kontekcie historii dialogu, w którym wypowied ta si pojawila. Innymi slowy, Jan nie stwierdzal po prostu czego o sobie, ale odpowiadal na wtpliwoci dotyczce jego wiarygodnoci, wyraone wczeniej przez innego uczestnika dialogu. Zgodnie z tak interpretacj, kolisto wypowiedzi zostaje uzyskana, poniewa Jan nie tyle stwierdzal, e jest wiarygodny, ale wykonal argumentacj, uzasadniajc, e jest wiarygodny, w oparciu o swoj wiarygodno. Kolisto struktury wypowiedzi (3) przy jej argumentacyjnej interpretacji jest modelowana przy uyciu pojcia schematu argumentacji (por. np. Walton 1996; Walton i in. 2008). W pracy bdziemy przyjmowa nastpujc wersj schematu dla etotycznej argumentacji (Walton i in. 2008: 336): Schemat argumentacji etotycznej3 i mówi A. i jest wiarygodny. Zatem A powinno zosta zaakceptowane. Zgodnie z powyszym schematem, na podstawie aktu mowy o zawartoci treciowej A oraz wiarygodnoci nadawcy tego aktu mona wyprowadzi 3 Schemat ten zostal nieznacznie zmodyfikowany w stosunku do oryginalu ze wzgldu na uproszczenie zloonoci opisu. Katarzyna Budzyska zawarto A. Przy argumentacyjnej interpretacji wypowiedzi Jana wypowied (3) moe zosta zrekonstruowana wedlug schematu argumentacji etotycznej w nastpujcy sposób: Argumentacja (Arg3) (P1) Jan mówi, e jest wiarygodny. (P2) Jan jest wiarygodny. (Wn) Jan jest wiarygodny. Argumentacyjna interpretacja (3) zaklada, e Jan dostarcza przeslanki ,,Jan jest wiarygodny" (P2), aby uzasadni swoj wiarygodno opisan we wniosku (Wn) w (Arg3). Ponadto jego wypowied (3) tworzy, zgodnie ze schematem argumentacji etotycznej, drug z przeslanek, tzn. (P1). W efekcie kolisto otrzymana jest w ramach struktury inferencyjnej, poniewa (Wn) i (P2) stanowi to samo zdanie: ,,Jan jest wiarygodny". Innymi slowy, Jan popelnia bld bldnego kola w etotycznej argumentacji, jeeli mówic ,,Jestem wiarygodny" wykonuje jednoczenie dwa akty mowy, tzn. stwierdza, e jest wiarygodny: (P1), i (kolicie) argumentuje za swoj wiarygodnoci: (Arg3). Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku standardowego wyjanienia kolistoci etotycznych wypowiedzi z zagniedonym wiadectwem, to znaczy wypowiedzi, w której nadawca powoluje si na wiadectwo innego nadawcy dotyczce wiarygodnoci tego pierwszego: (4) Jan mówi, Anna mówi, Jestem wiarygodny. Intuicyjnie kolisto zagniedonego wiadectwa moe by scharakteryzowana nastpujco: wiarygodno Jana jest zalena od wiarygodnoci wiadectwa i, co za tym idzie, wiarygodnoci Anny, a to z kolei jest zalene od wiarygodnoci Jana. Odbiorca musi bowiem zaakceptowa, e Jan go nie oszukuje co do slów Anny, to znaczy co do tego, e Anna faktycznie powiadczyla wiarygodno Jana. Tak jak w przypadku (3), kolisto tej wypowiedzi moe by pokazana, jeeli przyjmie si, e wypowiedzi Jana i Anny zostan zinterpretowane jako argumentacyjne akty mowy (gdzie zdanie w punkcie Pi.j jest j-t przeslank dla zdania Pi): Argumentacja (Arg4) (P1) Anna mówi, e Jan jest wiarygodny. (P2) Anna jest wiarygodna. (P1.1) Jan mówi, e Anna mówi, e Jan jest wiarygodny. (P1.2) Jan jest wiarygodny. (Wn) Jan jest wiarygodny. Zalómy, e mówic ,,Anna mówi, e jestem wiarygodny", Jan próbuje udowodni swoj wiarygodno. W efekcie wniosek glówny argumentacji (Arg4) to zdanie ,,Jan jest wiarygodny" (Wn). Teza ta jest poparta wiadectwem Anny (P1) i zaloeniem, e mona jej zaufa jako wiarygodnemu wiadkowi (P2). W kolejnej podargumentacji uzasadnianym wnioskiem jest to, e wiadectwo Anny mialo faktycznie miejsce (P1), i na jego poparcie podaje si wiadectwo Jana (P1.1) przy zaloeniu, e mona mu zaufa (P1.2). Wypowied (4) popelnia bld bldnego kola w argumentacji, poniewa tworzy cykl, w którym wiarygodno Jana (Wn) jest (porednio) uzasadniana za pomoc wiarygodnoci Jana (P1.2). W ten sposób etotyczn kolisto zdania autorefencyjnego i zagniedonego wiadectwa jest rekonstruowana przy zaloeniu argumentacyjnej interpretacji (3) i (4). Z drugiej jednak strony powstaje pytanie, dlaczego nie mona dopuci alternatywnej, asertywnej interpretacji tych wypowiedzi? Innymi slowy, dlaczego nie mona by przyj, e w (3) Jan po prostu stwierdza pewien fakt na swój temat (e jest wiarygodny), natomiast w (4) Jan po prostu zdaje raport ze wiadectwa Anny, nie próbujc jednoczenie w adnym wypadku dowodzi czegokolwiek? Zalómy, e Jan rozpoczyna dyskusj mówic ,,Jestem wiarygodny" w taki sam sposób, w jaki móglby zainicjowa dialog za pomoc wypowiedzi ,,Czytalem ostatnio Tarskiego". W takiej sytuacji wypowied (3) nie jest odpowiedzi na pytanie wysunite pod jego adresem przez oponenta w dyskusji: ,,Janie, dlaczego mam wierzy, e jeste wiarygodny?", ale jest zwyczajnie podaniem pewnej informacji na swój temat (tzn. co Jan ostatnio czytal i czy jest wiarygodny). W takim komunikacyjnym kontekcie wypowied ta pelnilaby funkcj prostej asercji, a nie argumentacji. Przyjwszy, e moliwa jest zarówno argumentacyjna, jak i asertywna interpretacja (3) i (4), nalealoby teraz spyta, czy wypowiedzi te nie posiadaj kolistej struktury tylko przy pierwszej interpretacji. Rozwamy nastpujc wypowied: (5) Jan mówi, Czytalem ostatnio Tarskiego. Aby zaakceptowa, e Jan faktycznie czytal ostatnio Tarskiego, musimy mu zaufa, tzn. musimy uzna, e jest on wiarygodny. Analogiczna sytuacja ma miejsce w przypadku wypowiedzi (3) ­ do tego, eby zaakceptowa, e Jan jest faktycznie wiarygodny, musimy uznawa, e jest on wiarygodny. W efekcie, nawet przy zaloeniu, e Jan wykonal w obu wypadkach najprostszy z aktów komunikacyjnych, tzn. prost asercj, wypowied (3) pozostaje kolista. Postawmy teraz niezwykle wane pytanie: czy w logice bd filozofii jzyka istnieje model, który pozwolilby opisa takie koliste struktury etotyczne bez potrzeby interpretowania (3) i (4) jako argumentacji? Ze wzgldu na auto- Katarzyna Budzyska referencyjny charakter wypowiedzi (3) nasuwa si analogia do reprezentacji paradoksu klamcy (por. np. Beall, Glanzberg 2011). Zdanie ,,p: p jest zdaniem falszywym" nalealoby zamieni tutaj jedynie na zdanie ,,p: p jest zdaniem prawdziwym". Jednak w przeciwiestwie do przypadku klamcy, (4) nie prowadzi do sprzecznoci, poniewa jeeli ,,p jest zdaniem prawdziwym" jest zdaniem prawdziwym, to p jest zdaniem prawdziwym. Analogia midzy tymi dwoma typami zda autoreferencyjnych oczywicie zawodzi, poniewa popelniaj one inny rodzaj bldu (kolisto i sprzeczno). Nie rozwizuje to jednak problemu z wyjanieniem natury bldu popelnianego przez autoreferencyjne zdanie informujce o swojej prawdziwoci: w jaki sposób bowiem zdanie moe pelnoprawnie dostarcza informacji o swojej wlasnej wartoci logicznej, jeeli ocena jego wartoci jest zalena od tej wartoci? Inn moliwoci wyjanienia kolistoci wypowiedzi (3) i (4) jest zastosowanie teorii zakotwiczania inferencji (Budzyska, Reed 2011), która pozwala reprezentowa struktur nie tylko argumentacyjnych aktów mowy (do których ogranicza si teoria argumentacji), ale równie jakichkolwiek innych aktów mowy. W szczególnoci teoria ta pozwala opisa relacj pomidzy aktem mowy a jego zawartoci treciow wraz z etotycznymi zobowizaniami nakladanymi na wykonawc danego aktu mowy. Nastpny rozdzial bdzie powicony przyblieniu najwaniejszych elementów tej teorii. 2. Struktury komunikacyjno-kognitywne Teoria zakotwiczania inferencji (IAT ­ Inference Anchoring Theory; Budzynska, Reed 2011; por. te Budzyska 2010) pozwala opisywa zloone struktury inferencyjno-dialogowe, tzn. pozwala modelowa z jednej strony zjawiska inferencyjne (badane m.in. przez teorie logiki i argumentacji), a z drugiej ­ zjawiska charakterystyczne dla dialogu (badane m.in. przez dialektyk czy formalne systemy dialogowe). Co wicej, IAT umoliwia opisywanie zalenoci midzy obydwoma typami struktur. Zgodnie z wiedz Autorki, nie istnieje adna inna teoria, która tlumaczylaby, w jaki sposób zdarzenie publiczne, jakim jest dialog, generuje prywatne procesy poznawcze, takie jak wyprowadzanie wniosków (inferencje), czy te w drug stron ­ w jaki sposób prywatne procesy inferencyjne manifestuj si podczas interakcji z innymi uytkownikami jzyka podczas komunikacji. Przypumy, e Jan przeprowadzil pewien inferencyjny proces poznawczy. W efekcie przyjl on, e powinno si obniy podatki na podstawie przeslanki wskazujcej, i obnienie podatków oywi gospodark. Przeprowadzil wic nastpujce rozumowanie. Retoryczne strategie poznawcze Rozumowanie (Roz1) (P1) Oywi to gospodark. (Wn) Powinno si obniy podatki. Z punktu widzenia struktur inferencyjnych proces ten opiszemy poprzez komponenty takie jak przeslanki (P1 w Roz1), wnioski (Wn w Roz1) oraz relacj wyprowadzania czy inferencji prowadzc od (P1) do (Wn) (por. instancja inferencji #1 na rys. 1a). Lewa strona rys. 1 pokazuje ilustracj struktury inferencyjnej. Struktury te stanowi przedmiot rozwaa logiki czy teorii argumentacji, które badaj takie ich wlasnoci, jak sila uzasadniajca rozumowania, akceptowalno przeslanek itp. Rys. 1. Komponenty struktur (a) inferencyjnych i (b) dialogowych Wyobramy sobie dalej, e Jan wdal si w dyskusj z Ann na temat podatków. Po wypowiedzeniu przez Jana przyjtej opinii o obnieniu podatków Anna prosi go o uzasadnienie tego stanowiska. Prywatny proces poznawczy Jana zostaje wic upubliczniony na prob Anny. Innymi slowy, inferencja, któr Jan przeprowadzil wczeniej w swoim umyle, zostaje teraz wypowiedziana w trakcie zdarzenia dyskursywnego. Katarzyna Budzyska (6) Jan mówi, Powinno si obniy podatki. Anna mówi, Dlaczego tak sdzisz? Jan mówi, Oywi to gospodark. Z punktu widzenia struktur dialogowych (znajdujcych si po prawej stronie rys. 1) powiemy, e dialog (6) sklada si z trzech ruchów wykonanych na przemian przez Jana i Ann. W teorii zakotwiczania inferencji przyjmuje si, e ruchy w dialogu polczone s schematami tranzycji (czyli schematami regulujcymi wymian komunikatów w trakcie dialogu). Schematy te maj analogiczny charakter do schematów inferencyjnych. W formalnych systemach dialogowych (por. np. Prakken 2006) tranzycje odpowiadaj regulom protokolu. Przykladowo, regula taka moe okrela, e po wykonaniu ruchu asertywnego przeciwnik moe wykona ruch kwestionowania (czyli zapytania o przeslanki uzasadniajce stanowisko wyraone w asercji). W dialogu (6) ruch instancja tranzycji #1 odpowiada wlanie takiej regule, to znaczy ­ Anna mogla zapyta Jana: ,,Dlaczego powinno si obniy podatki?", poniewa Jan wczeniej wykonal asercj, w której publicznie zobowizal si do przyjmowania stanowiska o slusznoci obnienia podatków (nakladajc na siebie obowizek bronienia tej tezy, czyli ciar dowodu). W komunikacji naturalnej reguly tranzycji nie s okrelone w sposób jednoznaczny czy precyzyjny, jednak w praktyce spolecznej wikszo konwersacji jest do jakiego stopnia uregulowana (por. np. reguly konwersacyjne Grice'a 1967). Rygor rzdzcy wymian komunikatów zaley w duej mierze od typu dialogu ­ rozcigajc si od swobodnej konwersacji przyjaciól w kawiarni po debat polityczn czy dyskurs prawniczy. Przykladowo, w przypadku tego ostatniego prawo do dokladnie okrela, o co i w jaki sposób mona pyta wiadka, a wszelkie odstpstwa od narzuconych zasad mog by przedmiotem zgloszenia sprzeciwu przez stron przeciwn. Struktury dialogowe i wczeniej opisane struktury inferencyjne s ze sob cile powizane midzy innymi w tym sensie, e dyskursywne znaki s dla sluchacza ródlem poznania struktur inferencyjnych i jednoczenie manifestacj poznawczego procesu wnioskowania wykonanego przez mówicego. Standardowe modele koncentruj si wylcznie na jednym typie tych struktur, nie pozwalajc na reprezentacj wspomnianych zalenoci. Teoria zakotwiczania inferencji wprowadza dodatkowy typ struktur, które umoliwiaj wytlumaczenie zwizku midzy strukturami inferencyjnymi i dialogowymi. Nowym komponentem w modelu zjawisk komunikacyjno-kognitywnych s struktury illokucyjne bazujce na koncepcji aktów mowy (por. Austin 1962; Searle 1969). Struktura illokucyjna zwizana jest z moc illokucyjn danego aktu mowy, czyli, mówic intuicyjnie, z intencj wypowiedzenia danej zawartoci trecio- wej (danego egzemplarza zdania). Przykladowo, zdanie ,,Pojawi si u ciebie jutro" moe by wypowiedziane z moc asercji (gdy nadawca jedynie przekazuje t informacj), z moc obietnicy (gdy dodatkowo wyraa zobowizanie do wykonania obiecywanej czynnoci) lub groby (gdy akt wykonany jest przez gangstera w trakcie rozmowy dotyczcej splaty dlugu). W dialogu (6) komponent w strukturze dialogowej: ,,Jan mówi, Powinno si obniy podatki" jest zwizany z komponentem w strukturze inferencyjnej: ,,Powinno si obniy podatki", jako ze swoj zawartoci treciow poprzez komponent w strukturze illokucyjnej, to znaczy illokucyjn moc asercji, instancj asercji #1 (por. rys. 2). Zdanie to stanowi jednoczenie zawarto drugiego aktu lokucyjnego: ,,Anna mówi, Dlaczego?", jednak tym razem polczenie jest oparte na illokucji kwestionowania, a nie asercji (instancja kwestionowania #1). Typ polczenia illokucyjnego wplywa na obowizki nakladane na wykonawc danego aktu mowy okrelone w warunkach konstytutywnych dla danego typu aktu mowy (por. np. Searle 1969). Przykladowo, Anna wykonujc na zawartoci treciowej moc kwestionowania, a nie asercji, nie moe by proszona o uzasadnienie prawdziwoci tej zawartoci. Podobnie, nie moe si spotka z zarzutem, e zobowizala si publicznie do czego, co nie jest jej faktycznym przekonaniem. Illokucyjna moc argumentowania jest strukturalnie odmienna od pozostalych mocy illokucyjnych w przykladzie (6). Posiada ona mianowicie relacyjny charakter, tzn. zakotwiczona jest w dialogu w polczeniu midzy aktami lokucyjnymi (tzn. w instancji tranzycji #2), a nie w pojedynczym akcie lokucyjnym, a jej zawartoci jest inferencyjna relacja midzy zdaniami (instancja inferencji #1), a nie pojedyncze zdanie. Zauwamy, e w tej teorii argumentacja jest aktem mowy, a nie struktur inferencyjn, jak przyjmuje standardowo teoria argumentacji. Std te w przeciwiestwie do przykladów z rozdzialu 1, w tym rozdziale struktura inferencji z przykladu (6) zostala nazwana rozumowaniem (Roz1), a nie argumentacj (por. Arg1­Arg4 w rozdziale 1). Ostatnim komponentem struktur inferencyjno-dialogowych, koniecznym do opisu natury etotycznych strategii retorycznych, jest komponent etosu nadawcy komunikatu. Komponent ten jest zwizany ze wspomnianymi warunkami konstytutywnymi aktów mowy. Warunki te nakladaj okrelone obowizki na nadawc aktu mowy zwizane z jego cechami charakteru, takimi jak szczero czy wiarygodno. Przykladowo, zgodnie z teori Searle'a (1969: 62­66) nadawca asercji zobowizany jest do uznawania zawartoci treciowej nadanego aktu mowy, podczas gdy nadawca obietnicy zobowizany jest do posiadania intencji wykonania dzialania, którego dotyczy obietnica. Dla jasnoci prezentacji w artykule przyjto uproszczony opis etotycznego komponentu, ograniczajcy si do wlasnoci wiarygodnoci nadawcy w przypadku prostego Katarzyna Budzyska aktu asercji. Etotyczny komponent stanowi zaloenie danego polczenia illokucyjnego, w tym sensie, e jeeli zaloenie to nie jest spelnione, to dany akt illokucyjny nie zostal wykonany fortunnie (por. Searle 1969). Rys. 2. Komponenty struktur inferencyjno-dialogowych Istnieje wiele klasyfikacji aktów mowy i ich warunków konstytutywnych. Teoria IAT nie decyduje, która z nich powinna zosta wybrana, podobnie jak nie decyduje, która teoria inferencji jest wlaciwa do opisu instancji inferencji. Teoria zakotwiczania inferencji nie jest bowiem teori aktów mowy ani teori inferencji, jest ona teori opisujc zwizki zachodzce midzy rónymi strukturami komunikacyjno-kognitywnymi. W nastpnym rozdziale pokazane zostanie, w jaki sposób teoria IAT pozwala opisa etotyczne struktury przy ich nieargumentacyjnej (niestandardowej) interpretacji. 3. Kolisto wypowiedzi etotycznych Analiza wypowiedzi autoreferencyjnych i wypowiedzi z zagniedonym wiadectwem na gruncie teorii IAT pozwala na ujawnienie i reprezentacj strategii etotycznych, które nie maj charakteru inferencyjnego. Innymi slowy, teoria zakotwiczania inferencji pozwala wyjani kolisto tych wypowiedzi nie tylko przy ich interpretacji argumentacyjnej, ale równie przy interpretacji asertywnej. Przyjmijmy zatem, e wypowied (3) nie jest argumentacj, ale asercj. Wtedy, zgodnie z teori zakotwiczania inferencji, ten akt lokucyjny lczy si ze swoj zawartoci treciow: ,,Jan jest wiarygodny" poprzez asertywne polczenie illokucyjne (por. instancja asercji #1, rys. 3). Jednake komponent ten jest jednoczenie zaloeniem tego polczenia illokucyjnego, tzn. stanowi etotyczny komponent dla asertywnej mocy wypowiedzi (3). W ten sposób w wypowiedzi autoreferencyjnej tworzy si cykl, nawet gdy wypowied jest interpretowana jako prosta asercja. Rys. 3. Kolisto wypowiedzi autoreferencyjnej w nieinferencyjnej strukturze etotycznej W teorii zakotwiczania inferencji moliwe jest pokazanie, e struktura wypowiedzi (3) zasadniczo róni si od struktury wypowiedzi (5). Ta ostatnia bowiem nie tworzy cyklu. Akt lokucyjny Jana (5) posiada zawarto treciow: ,,Jan czytal ostatnio Tarskiego", która jest róna od etotycznego zaloenia dla asertywnego polczenia illokucyjnego (instancja asercji #1, rys. 4). Oczywicie przy rozstrzyganiu akceptowalnoci zawartoci tego aktu odbiorca moe korzysta ze strategii etotycznej, to znaczy rozwaa wiarygodno Jana, jednak wypowied (5) nie generuje strukturalnego problemu kolistoci. Rys. 4. Zwykla struktura etotyczna bez kolistoci Katarzyna Budzyska Z kolei wypowied z zagniedonym wiadectwem (4), zgodnie z teori IAT, posiada jako zawarto treciow: ,,Anna mówi, Jestem wiarygodny", lczc si z ni poprzez asertywne polczenie illokucyjne oznaczone jako instancja asercji #1 na rys. 5. Polczenie to zwizane jest z komponentem etotycznym, zakladajcym wiarygodno nadawcy zawartoci treciowej, czyli Jana. Rys. 5. Kolisto wypowiedzi z zagniedonym wiadectwem przy asertywnej interpretacji Zdanie ,,Anna mówi, Jan jest wiarygodny" jest jednak nadal pewnym aktem lokucyjnym o zawartoci ,,Jan jest wiarygodny", polczonych asertywn moc illokcyjn (por. instancja asercji #2, rys. 5). W zwizku z tym, e zawarto treciowa wypowiedzi Anny (tzn. ,,Jan jest wiarygodny") jest jednoczenie etotycznym zaloeniem polczenia illokucyjnego wypowiedzi Jana (tzn. ,,Jan jest wiarygodny"), wypowied (4) interpretowana jako nieinferencyjna struktura etotyczna tworzy cykl w strukturze komunikacyjno-kognitywnej (wicej na temat etotycznych strategii nieinferencyjnych w: Budzyska 2012). W nastpnym rozdziale pokazane zostan zalenoci midzy retoryczn strategi poznawcz opart na logosie i strategi opart na etosie. 4. Inferencyjno strategii etotycznych Po przeprowadzeniu analizy kolistoci wypowiedzi etotycznych (3) i (4), pozostaje jeszcze pytanie o natur etotycznej wypowiedzi (2) ­ czy kada wypowied, w której strategia poznawcza pytajcego opiera si na rozwaeniu etosu odpowiadajcego, rzeczywicie musi by traktowana jak argumentacja? Innymi slowy, jeeli zadaj pytanie w celu poznania pewnych faktów i moj jedyn wskazówk dla ustalenia, czy powinnam uzna odpowied, jest wiarygodno odpowiadajcego, to czy w takim wypadku automatycznie posluguj si strategi opart równie na logosie (tzn. argumentacj etotyczn), czy te mog kierowa si strategi czysto etotyczn? A jeeli mog, to jak tak strategi opisa formalnie, tzn. w jaki sposób uj etos odpowiadajcego w strukturach komunikacyjno-kognitywnych? Na pytania te udziela odpowiedzi teoria zakotwiczania inferencji. Sprowadmy narracyjny charakter przykladu (2) do dialogu, który mógl mie miejsce midzy Tarzanem i Bobem. (7) Bob mówi, Jaka jest najlepsza droga, eby dotrze do gór, które chcialbym zwiedzi? Tarzan mówi, Nie powinno si i drog, która prowadzi przez rzek. Bob mówi, Dlaczego? Tarzan mówi, Rzeka jest pelna glodnych krokodyli i niebezpiecznych hipopotamów. W dialogu (7) Bob zadaje pytanie o drog prowadzc do gór, które chcialby zwiedzi. W odpowiedzi Tarzan wykonuje akt lokucyjny, który posiada jako zawarto treciow informacj: ,,Nie powinno si i drog, która prowadzi przez rzek", polczon z lokucj asertywn moc illokucyjn (por. instancja asercji #1, rys. 6). Bob kwestionuje t informacj, proszc o jej uzasadnienie, na co Tarzan wykonuje akt lokucyjny o zawartoci: ,,Rzeka jest pelna glodnych krokodyli i niebezpiecznych hipopotamów", stanowic przeslank dla treci wczeniej przez niego wypowiedzianej. Tarzan uczestniczy w procesie argumentacji jedynie w roli nadawcy tej argumentacji, a nie w roli osoby, na której slowa powoluje si jaki inny nadawca argumentacji. Jedyn argumentacj sformulowan w tym przykladzie jest nieetotyczna argumentacja: ,,Nie powinno si i drog, która prowadzi przez rzek, poniewa rzeka jest pelna glodnych krokodyli i niebezpiecznych hipopotamów". Jeeli Bob przyjl uzasadnienie Tarzana, to moemy powiedzie, e do przyjcia informacji ,,Nie powinno si i przez rzek" Bob skorzystal ze strategii poznawczej opartej wylcznie na logosie, czyli na inferencji skonstruowanej przez Tarzana (por. instancja inferencji #1, rys. 6). Bob korzysta jednak w tym przykladzie równie ze strategii etotycznej. Na jakiej podstawie bowiem móglby on przyj informacj, e rzeka jest pelna glodnych krokodyli i niebezpiecznych hipopotamów? Jeeli szczerze zadaje on pytanie ,,Dlaczego?", to znaczy, e nie zna na nie odpowiedzi. Skoro za nie zna on terenu, nie zna drogi, nie zna rzeki, to skd móglby tym bardziej wiedzie, czy w rzece mieszkaj grone zwierzta? Moe on czciowo korzysta ze swojej ogólnej wiedzy o rzeczywistoci, ale przecie nie w kadej rzece czyha niebezpieczestwo, a z drugiej strony, w rejonach poza rzek te moe by niebezpiecznie. Musial on wic w pewnym stopniu zaufa, e Tarzan ,,wie, co mówi", musial uzna, e Tarzan jest wiarygodnym ródlem informacji (por. etotyczne zaloenie ,,Tarzan jest wiarygodny" dla polczenia illokucyjnego instancja asercji #2, rys. 6). Katarzyna Budzyska Rys. 6. Etos Tarzana przy nieinferencyjnej interpretacji przykladów (2) i (7) Zauwamy, e Bob nie uyl poznawczej strategii etotycznej w przypadku pierwszej informacji podanej przez Tarzana. Innymi slowy, nie przyjl on wiarygodnoci Tarzana (por. etotyczne zaloenie ,,Tarzan jest wiarygodny" dla polczenia illokucyjnego instancja asercji #1, rys. 6) jako wystarczajcej wskazówki do uznania, e nie powinno si i drog, która prowadzi przez rzek. Dlatego wic poprosil Tarzana o uzasadnienie tego stanowiska (o skonstruowanie inferencji uzasadniajcej t informacj), czyli skorzystal w przypadku tej asercji ze strategii opartej na logosie. Teoria zakotwiczania inferencji pozwala wic wytlumaczy, w jaki sposób odbiorca moe wykorzystywa w poznaniu strategie etotyczne bez sprowadzania etosu do podkategorii logosu (tzn. argumentacji etotycznej). Bob wykorzystuje wiarygodno Tarzana jako wskazówk do przyjcia pewnych informacji w przypadku najprostszego z aktów illokucyjnych ­ tzn. aktu prostej asercji. Wiarygodno podmiotów komunikacji nie ogranicza si jedynie do powolywania si na ich slowa w argumentacji. Duo bardziej podstawow i powszechn funkcj uycia etosu jest rozwaanie wiarygodnoci rozmówcy, niezalenie od tego, czy formuluje on jak argumentacj (np. ,,Jan mówi, A, bo B", por. przyklad (1)) czy po prostu co stwierdza (np. ,,Jan mówi, A"). Ujmujc problem troch inaczej ­ standardowe modele pozwalaj wyrazi wiarygodno jedynie tych podmiotów, na których powoluje si nadawca argumentacji, i std wszelkie przyklady wypowiedzi, w której istotn rol odgrywa etos mówcy, sprowadza si do argumentacji etotycznych. Teoria IAT pozwala natomiast wyrazi i odróni wiarygodno osoby, do której slów si odwolujemy, i wiarygodno nadawcy komunikatu, w którym powoluje si on na slowa jakiego innego nadawcy. Aby lepiej zrozumie rónic midzy tymi dwoma typami nadawców, zmodyfikujmy przyklad z Tarzanem w nastpujcy sposób: (8) Bob mówi, Nie powinno si i drog, która prowadzi przez rzek. Wilma mówi, Dlaczego? Bob mówi, Tarzan tak powiedzial. Zalómy, e dialog (8) zdarzyl si po dialogu (7), to znaczy Bob, po rozmowie z Tarzanem, wrócil do swojej ony Wilmy i poinformowal j, e nie powinno si i drog, która prowadzi przez rzek. Akt ten posiada jako swoj zawarto treciow informacj: ,,Nie powinno si i drog, która prowadzi przez rzek", które lcz si poprzez illokucj asercji (por. instancja asercji #3, rys. 7). Akceptowalno tej informacji zalena jest od tego, czy odbiorca ufa nadawcy asercji, to znaczy, czy Wilma uznaje wiarygodno Boba (por. etotyczne zaloenie ,,Bob jest wiarygodny" dla polczenia illokucyjnego instancja asercji #3, rys. 7). Zauwamy, e w tym miejscu wiarygodno Tarzana nie odgrywa adnej roli, pomimo e Bob uzyskal informacj od Tarzana. Bierze si to std, e Bob, jako nadawca komunikatu, nie powoluje si w tym miejscu na ródlo swojego poznania, to znaczy nie odwoluje si do osoby nadawcy tej informacji, Tarzana. W dialogu (8) Wilma zapytala o uzasadnienie tej informacji, czyli nie skorzystala ze strategii etotycznej. Innymi slowy, nie wystarczyla jej sama wiarygodno Boba do uznania, e nie powinni i przez rzek. W odpowiedzi Bob powolal si na slowa i osob Tarzana jako na uzasadnienie tej informacji. Akt lokucyjny Boba: ,,Bob mówi, Tarzan tak powiedzial", posiada jako zawarto treciow informacj: ,,Tarzan mówi, Nie powinno si i drog, która prowadzi przez rzek", poprzez asertywne polczenie illokucyjne (instancja asercji #4, rys. 7). Zawarto ta odnosi si jednak nadal do pewnego aktu lokucyjnego, wykonanego w pierwszym ruchu w dialogu (7), którego zawartoci treciow jest informacja: ,,Nie powinno si i drog, która prowadzi przez rzek" nadana z illokucyjn moc asercji (instancja asercji #1, posiadajca etotyczne zaloenie ,,Tarzan jest wiarygodny", rys. 7). Katarzyna Budzyska Ze wzgldu na to, e powolanie si na slowa Tarzana stanowilo odpowied na prob Wilmy o uzasadnienie koniecznoci ominicia rzeki, relacja midzy aktem Wilmy i aktem Boba (instancja tranzycji #5, rys. 7) wygenerowala inferencj (instancja inferencji #2) o argumentacyjnej mocy illokucyjnej (instancja argumentacji #2). Rys. 7. Uycie etosu Tarzana w etotycznej argumentacji w dialogu (8), zbudowanej na podstawie przykladu (7) Argumentacja z dialogu (8) (instancja inferencji #2 i instancja argumentacji #2) zasadniczo róni si od argumentacji podanej wczeniej przez Tarzana w dialogu (7) (instancja inferencji #1 i instancja argumentacji #1). Bob nie podaje tu bowiem rzeczywistych powodów koniecznoci ominicia rzeki, takich jak niebezpieczestwo ze strony krokodyli i hipopotamów. Powodem dla uznania tej informacji, na który wskazuje Bob w dialogu (8), s slowa Tarzana, którego (domylnie) traktuje si jako osob znajc okolic i osob godn zaufania. Innymi slowy, w tym wypadku Bob konstruuje etotyczn argumentacj z pozycji wiedzy. Bob móglby równie dobrze powtórzy Wilmie argument Tarzana, czyli skorzysta ze strategii opartej wylcznie na logosie. Skorzystal on w zamian za to ze strategii etotycznej, powolujc si w uzasadnieniu na slowa i osob Tarzana. Z punktu widzenia struktur komunikacyjno-kognitywnych, w dialogu tym, midzy zdaniem ,,Tarzan mówi, Nie powinno si i drog, która prowadzi przez rzek" i zdaniem ,,Nie powinno si i drog, która prowadzi przez rzek" zachodzi nie tylko relacja illokucyjna, tak jak to ma miejsce w dialogu (7) (por. instancja asercji #1, rys. 6 i 7). W dialogu (8) midzy tymi zdaniami zachodzi równie relacja inferencyjna (por. instancja inferencji #2, rys. 7), poniewa Bob uyl tej struktury illokucyjnej (wtórnie) w celu uzasadnienia swojego stanowiska wypowiedzianego w pierwszym ruchu w dialogu (8). Innymi slowy, retoryczna strategia etotyczna uyta w dialogu (7) zostala wtórnie wykorzystana w strategii opartej na logosie w dialogu (8), tworzc komunikacyjno-kognitywn struktur argumentacji etotycznej. W efekcie, aby Wilma przyjla informacj o koniecznoci ominicia rzeki, musi ona skorzysta zarówno ze strategii opartej na logosie, jak i na etosie. W przypadku pierwszej z nich, musi ona przyj zasadno argumentacji sformulowanej przez Boba (instancja inferencji #2 i instancja argumentacji #2, rys. 7). Ponadto musi ona skorzysta ze strategii etotycznej, poniewa do uznania wniosku musi rozway równie etos. Zauwamy przy tym, e aby uzna informacj: ,,Nie powinno si i drog, która prowadzi przez rzek", nie moe ona polega, tak jak Bob w dialogu (7), wylcznie na wiarygodnoci Tarzana, który jest pierwotnym ródlem tej informacji (por. etotyczne zaloenie ,,Tarzan jest wiarygodny" dla polczenia illokucyjnego instancja asercji #1, rys. 7), ale równie na wiarygodnoci Boba, który przekazuje Wilmie slowa Tarzana (por. etotyczne zaloenie ,,Bob jest wiarygodny" dla polczenia instancja asercji #4). Teoria zakotwiczania inferencji pozwala wic wyrazi rónic midzy nadawc argumentacji (w przykladzie (8) jest nim Bob) i nadawc informacji, na slowa którego poprzedni z nadawców si powoluje (w tym przykladzie jest nim Tarzan). Akt lokucyjny i etos Tarzana z dialogu (7) zostaly wtórnie w tym wypadku wykorzystane przez Boba w logosie (argumentacji) z dialogu (8). Ze wzgldu jednak na to, e midzy przeslank a wnioskiem tej argumentacji zachodzi nie tylko relacja inferencji, ale równie relacja illokucyjna, argumentacja ta ma charakter etotyczny. Innymi slowy, w przykladzie (8) mamy do czynienia ze strategi opart na logosie i etosie, w przeciwiestwie do przykladu (7), w którym strategia etotyczna ma charakter nieinferencyjny. Katarzyna Budzyska Zakoczenie W artykule zaproponowany zostal model opartych na etosie strategii retorycznych wykorzystywanych w strukturach komunikacyjno-kognitywnych. Standardowe modele koncentruj si wylcznie na strategiach poznawczych opartych na logosie i dlatego te wszelkie manifestacje etosu s interpretowane w ramach struktur inferencyjnych. W efekcie modele te s w stanie opisa wylcznie argumentacje etotyczne, które przede wszystkim maj charakter logosu (jako argumentacja), wtórnie tylko wykorzystujc pewne elementy etosu (tzn. w jednej z przeslanek takiej argumentacji bierze si pod uwag etos osoby, na której slowa nadawca argumentacji si powoluje). Powoduje to nie tylko ograniczony zasig stosowalnoci takich modeli, ale prowadzi równie, tak jak w przykladzie z Tarzanem, do niepotrzebnie skomplikowanej czy wrcz niepoprawnej interpretacji wypowiedzi charakterystycznych dla rzeczywistej praktyki komunikacyjnej. Rozwizanie zaproponowane w artykule polega na rozbudowaniu modelu struktur inferencyjnych o struktury dialogowe i lczce je struktury illokucyjne. Dziki temu moliwe staje si odrónienie treci argumentacji od dyskursywnego zdarzenia generujcego t argumentacj. Ponadto nowy model pozwala pokaza, e dyskursywne zdarzenia polczone s ze sw treci poprzez okrelon moc illokucyjn, z któr zwizane s etotyczne zaloenia opisujce charakter nadawcy danego zdarzenia dyskursywnego (aktu mowy). Ten etotyczny komponent stanowi pierwotny element retorycznych strategii poznawczych opartych na etosie, to znaczy niezalenie od tego, czy nadawca wykonal argumentacj, asercj, prob czy rozkaz, odbiorca wykorzystujcy tak strategi bdzie przede wszystkim ocenial zwizany z danym aktem komponent etosu, a nie zawarto treciow tego aktu. Oczywicie wtórnie taka etotyczna struktura moe by wykorzystana, tak jak w dialogu midzy Bobem i Wilm, w ramach argumentacji. Wtedy odbiorca bdzie korzystal zarówno ze strategii opartej na logosie (oceniajc sil samej argumentacji), jak i strategii opartej na etosie. Przy czym w przypadku argumentacji etotycznej odbiorca bdzie ocenial etos podwójnie, to znaczy bdzie ocenial etos nadawcy samej argumentacji (w tym przykladzie ­ Boba), jak i etos nadawcy, na którego slowa ten pierwszy powoluje si w argumentacji (Tarzana). Bibliografia Arystoteles (2001), Retoryka, w: tene, Dziela wszystkie, t. 6, Warszawa: PWN. Austin J.L. (1962), How to Do Things with Words, Oxford: Clarendon. Beall J.C., Glanzberg M. (2011), Liar Paradox, w: E.N. Zalta (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Budzyska K. (2010), Argumentacja jako akt mowy, ,,Przegld Filozoficzny ­ Nowa Seria" 3 (75), s. 339­358. Budzyska K. (2012), Circularity in ethotic structures, ,,Synthese", DOI: 10.1007/s11229-012-0135-6. Budzyska K., Reed C. (2011), Whence inference?, ,,University of Dundee Technical Report". Grice H.P. (1967), Logic and Conversation, w: D. Davison i G. Harman (red.), The Logic of Grammar, Encino: Dickenson, s. 64­75. Prakken H. (2006), Formal systems for persuasion dialogue, ,,Knowledge Engineering Review" 21, s. 163­188. Searle J. (1969), Speech acts: An essay in the philosophy of language, Cambridge: Cambridge University Press. Walton D. (1996), Argumentation Schemes for Presumptive Reasoning, Mahwah, N.J.: Lawrence Erlbaum Associates. Walton D. (2006), Fundamentals of Critical Argumentation, Cambridge: Cambridge University Press. Walton D., Reed C., Macagno F. (2008), Argumentation Schemes, Cambridge: Cambridge University Press. Woods J., Walton D. (1975), Petitio Principii, ,,Synthese" 34, s. 107­127. Streszczenie Celem artykulu jest zaproponowanie nowego ujcia ródel poznania, które wykorzystuje retoryczne pojcia logosu (argumentacji) i etosu (charakteru mówcy) (Arystoteles, Retoryka). W kontekstach naturalnych odbiorca informacji czsto rozstrzyga o jej przyjciu nie tylko na podstawie treci danej wypowiedzi, jak tradycyjnie zaklada logika, ale równie na podstawie wiarygodnoci jej nadawcy. Oceniajc akceptowalno informacji A w przypadku zdarzenia dyskursywnego ,,Jan mówi, A bo B", odbiorca moe posluy si (co najmniej) dwoma rodzajami retorycznych strategii poznawczych: strategi opart na logosie, biorc pod uwag argument B, lub strategi etotyczn, biorc pod uwag etos Jana. Standardowe modele koncentruj si wylcznie na pierwszym rodzaju strategii i dlatego te wszelkie manifestacje etosu s interpretowane w ramach struktur inferencyjnych. W efekcie modele te s Katarzyna Budzyska w stanie opisa wylcznie etotyczne argumentacje, które przede wszystkim maj charakter logosu (jako argumentacja), wtórnie tylko wykorzystujc pewne elementy etosu (tzn. w jednej z przeslanek takiej argumentacji bierze si pod uwag etos osoby, na której slowa nadawca argumentacji si powoluje). Rozwizanie zaproponowane w artykule polega na rozbudowaniu modelu struktur inferencyjnych o struktury dialogowe i lczce je struktury illokucyjne. Dziki temu mona pokaza, e dyskursywne zdarzenia polczone s ze sw treci poprzez okrelon moc illokucyjn, z któr zwizane s etotyczne zaloenia opisujce charakter nadawcy komunikatu, niezalenie od tego, czy komunikat jest argumentacj, czy dowolnym innym aktem mowy. http://www.deepdyve.com/assets/images/DeepDyve-Logo-lg.png Przeglad Filozoficzny - Nowa Seria de Gruyter

Retoryczne strategie poznawcze

Download PDF
22 pages

Loading next page...
 
/lp/de-gruyter/retoryczne-strategie-poznawcze-CbK3UZjPn1
Publisher
de Gruyter
Copyright
Copyright © 2013 by the
eISSN
1230-1493
DOI
10.2478/pfns-2013-0028
Publisher site
See Article on Publisher Site

Abstract

Przegld Filozoficzny ­ Nowa Seria R. 22: 2013, Nr 2 (86), ISSN 1230­1493 DOI: 10.2478/pfns-2013-0028 Katarzyna Budzyska Slowa kluczowe: etos, etotyczna argumentacja, nieinferencyjne strategie etotyczne, koliste wypowiedzi etotyczne, akty mowy, struktury inferencyjno-dialogowe Wstp Celem artykulu jest zaproponowanie nowego ujcia ródel poznania, które wykorzystuje retoryczne pojcia logosu (argumentacji, czy ogólniej: zawartoci treciowej komunikatu) i etosu (charakteru mówcy) (Arystoteles 2001). W kontekstach naturalnych odbiorca informacji czsto rozstrzyga o jej przyjciu nie tylko na podstawie treci danej wypowiedzi, jak tradycyjnie zaklada logika, ale równie na podstawie wiarygodnoci jej nadawcy. Rozwamy nastpujc argumentacyjn wypowied Jana: (1) Jan mówi, A, bo B. Oceniajc akceptowalno informacji A, odbiorca komunikatu (1) moe posluy si (co najmniej) dwoma rodzajami retorycznych strategii poznawczych: strategii opartej na logosie, biorc pod uwag argument B, lub strategii etotycznej, biorc pod uwag etos (wiarygodno) Jana. Etotyczna strategia poznawcza staje si szczególnie wana w przypadku komunikatów nieargumentacyjnych, kiedy odbiorca nie ma do dyspozycji adnych przeslanek wspierajcych prawdziwo A (tzn. gdy Jan stwierdzil jedynie samo A). W takim wypadku, glównym czy bezporednim (nienalecym do * Autorka dzikuje za finansowe wsparcie ze strony Narodowego Centrum Nauki w ramach grantu 2011/03/B/HS1/04559. Katarzyna Budzyska ogólnej wiedzy odbiorcy) ródlem oceny akceptowalnoci informacji A staje si etos nadawcy tej informacji. Retoryczne strategie poznawcze oparte na logosie s stosunkowo dobrze zbadane w ramach teorii takich jak filozofia argumentacji czy logika nieformalna. Natomiast tak wane z praktycznego punktu widzenia strategie etotyczne, w szczególnoci te, które nie maj charakteru inferencyjnego, s albo bldnie reprezentowane, albo calkowicie pomijane w analizach struktur komunikacyjno-kognitywnych. W artykule pokazane zostanie, w jaki sposób etos staje si ródlem poznania w aktach komunikacyjnych. W tym celu przeanalizowane zostan nieinferencyjne struktury etotyczne, tzn. struktury komunikacyjne, w których etos nie wchodzi w sklad logosu. W szczególnoci zostanie przeprowadzona analiza kolistoci wypowiedzi etotycznych, takich jak kolisto wypowiedzi autoreferencyjnej: Jan mówi ,,Jestem wiarygodny". Standardowe modele potrafi wytlumaczy kolisto tej wypowiedzi tylko przy zaloeniu, e zostanie ona zinterpretowana jako struktura inferencyjna, np. jako argumentacja z pozycji wiedzy: Jan jest wiarygodny; poniewa Jan twierdzi, e jest wiarygodny, oraz Jan jest wiarygodny1. Zaproponowany w artykule model pozwala opisa kolisto wypowiedzi autoreferencyjnej równie przy zaloeniu, e Jan nie formuluje argumentacji, ale po prostu stwierdza co na swój temat. Asertywna interpretacja jest moliwa dziki wprowadzeniu do struktury komunikacji komponentu polczenia illokucyjnego bazujcego na koncepcji aktu illokucyjnego (Austin 1962; Searle 1969). W efekcie strategie etotyczne mona rozwaa nie tylko w przypadku, gdy wykonywanym aktem mowy jest argumentacja generujca etotyczne struktury inferencyjne, ale i dowolny (równie nieinferencyjny) akt komunikacyjny, taki jak np. obietnica czy prosta asercja. Artykul sklada si z nastpujcych czci. W rozdziale 1 pokazane zostanie, w jaki sposób standardowe modele reprezentuj wypowiedzi, w których istotn rol odgrywa etos. Rozdzial 2 prezentuje teori zakotwiczania inferencji, która posluy jako baza teoretyczna do zaproponowania modelu alternatywnego do standardowych modeli reprezentujcych strategie etotyczne. W rozdziale 3 wprowadzone zostanie pojcie nieinferencyjnej strategii etotycznej, to znaczy strategii wykorzystujcej etos bez wykorzystania logosu. Na koniec, w rozdziale 4 pokazane zostan rónice i zalenoci midzy obydwoma omawianymi rodzajami retorycznych strategii poznawczych: strategiami opartymi na logosie i strategiami opartymi na etosie. 1 Argumentacja z pozycji wiedzy przebiega wedlug nastpujcego schematu: osoba i jest wiarygodna w danej dziedzinie; i twierdzi, e A; zatem prawdopodobnie A (Walton i in. 2008: 13). 1. Problem z wypowiedziami etotycznymi Standardowe modele logiczne traktuj etos jako zjawisko wtórne w stosunku do logosu. Jedyne rozwaane strategie etotyczne maj charakter inferencyjny, ograniczajc si do rónego rodzaju argumentacji etotycznych. Jednake argumentacja, niezalenie od tego, czy ma charakter etotyczny, czy nie, zawsze pozostaje narzdziem typu ,,logos". Dobrym przykladem ilustrujcym tendencje sprowadzania wszelkich strategii etotycznych do etotycznego logosu jest tekst analizowany w ksice jednego z czolowych teoretyków logiki nieformalnej, Douglasa Waltona, w rozdziale powiconym argumentacyjnym schematom odwolujcym si do opinii wiarygodnej osoby (Walton 2006: 90): (2) Bob zgubil si w dungli w obcym kraju. Wie jednak, e Tarzan wietnie zna teren w tej okolicy, i pyta go, jaka jest najlepsza droga, eby dotrze do gór, które chcialby zwiedzi. Tarzan odpowiada: Nie id drog, która prowadzi przez rzek. Rzeka jest pelna glodnych krokodyli i niebezpiecznych hipopotamów2. Zadanie okrelone w ksice polega na przeanalizowaniu tekstu i zidentyfikowaniu schematu argumentacyjnego, jego przeslanek i wniosku. Naley przy tym mie na uwadze, e zadanie znajduje si w rozdziale o argumentacji z opinii wiarygodnych osób i wszystkie pozostale teksty w tym wiczeniu podpadaj pod ten wlanie wzorzec rozumowania. Mona wic wnosi, e zamierzon interpretacj tego tekstu jest argumentacja z pozycji wiedzy, bdca pewn odmian argumentacji etotycznej (por. Walton i in. 2008: 13). Schemat argumentacji z pozycji wiedzy i mówi A. i posiada wiedz w dziedzinie, do której naley A. Zatem A powinno zosta zaakceptowane. Aby zinterpretowa wypowied (2) jako podpadajc pod ten schemat, nalealoby przyj, e Tarzan posiada odpowiedni wiedz pozwalajc wywnioskowa, e Bob nie powinien i drog, która prowadzi przez rzek, gdy rzeka jest pelna glodnych krokodyli i niebezpiecznych hipopotamów: Tlumaczenie wlasne. Oryginalny tekst zadania brzmi: ,,Analyze the following arguments by identifying the argumentation scheme involved. Identify the premises and conclusion of the argument. If there are any questionable aspects of the argument that should be considered, identify critical questions that should be asked. (a) Bob is lost in the jungle, in a country he is not familiar with. However, he knows that Tarzan is very familiar with the terrain in this area, and he asks Tarzan which is the best way to get to a mountain he wants to visit. Tarzan replies: Don't go across that river. It is full of hungry crocodiles and dangerous hippos". Katarzyna Budzyska Argumentacja (Arg1) (P1) Tarzan powiedzial, e nie powinno si i drog, która prowadzi przez rzek, rzeka jest pelna glodnych krokodyli i niebezpiecznych hipopotamów. (P2) Tarzan posiada odpowiedni wiedz w odniesieniu do tego terenu. (Wn) Nie powinno si i drog, która prowadzi przez rzek, rzeka jest pelna glodnych krokodyli i niebezpiecznych hipopotamów. Problem z tak interpretacj polega na tym, e aden z uczestników dialogu naprawd nie uyl w tekcie (2) argumentacji (Arg1). Gdyby Bob wrócil po rozmowie z Tarzanem i próbowal przekona swoj on (rodkami logosu, czyli argumentacji), aby nie szli przez rzek, powolujc si na slowa Tarzana, to wtedy rzeczywicie mona by powiedzie, e przeprowadzil on argumentacj z pozycji wiedzy (gdzie osob, na której wiedz Bob by si powolywal, bylby Tarzan). W przypadku (2) nie mamy jednak z tak sytuacj do czynienia. Bob wykonuje wylcznie akt mowy zapytania (tzn. pyta, jaka jest najlepsza droga, eby dotrze do gór), natomiast Tarzan wykonuje prosty akt asercji odpowiadajc na to pytanie (tzn. stwierdza, e na pewno nie jest ni droga przez niebezpieczn rzek). Jedynym obecnym w tym tekcie rozumowaniem (przeprowadzonym przez Tarzana) jest argumentacja podajca powody, dla których nie naley wybiera drogi prowadzcej przez rzek: Argumentacja (Arg2) (P1) Rzeka jest pelna glodnych krokodyli i niebezpiecznych hipopotamów. (Wn) Nie powinno si i drog, która prowadzi przez rzek. Niemniej trudno si nie zgodzi, e Bob, pytajc o drog, potraktowal Tarzana jako osob, na której zdaniu i wiedzy powinien si oprze, podejmujc decyzj o trasie wyprawy. Innymi slowy, Bob w swoim procesie poznawczym opieral si na etosie Tarzana. W jaki wic sposób uwzgldni w modelu struktur komunikacyjno-kognitywnych charakter mówcy w przypadku takiej nieargumentacyjnej wypowiedzi? W artykule zostanie pokazane, e etos nie jest wlasnoci komunikacji zalen od logosu ­ moe on funkcjonowa w pelni samodzielnie. Etos jest strategi poznawcz uywan nie tylko w przypadku, kiedy nadawca wykonuje argumentacj, ale take w przypadku innych typów aktów mowy, takich jak np. proste stwierdzenie. Fakt ten nie jest niczym nowym z punktu widzenia retoryki, gdzie wiadome jest, jak potnym narzdziem moe by sama wiarygodno mówcy. Niemniej ta praktyczna wiedza nie znajduje adekwatnego opisu w formalnych modelach struktur komunikacyjno-kognitywnych, gdzie, tak jak wczeniej zostalo podkrelone, etos jest rozwaany wylcznie jako wtórna wlasno logosu. Model wprowadzony w tym artykule zbudowany bdzie w oparciu o analiz kolistych wypowiedzi etotycznych, takich jak wypowied autoreferencyj- na i wypowied z zagniedonym wiadectwem. Standardowa reprezentacja kolistoci tych wypowiedzi, podobnie jak w przypadku tekstu (2), zaklada ich argumentacyjn ­ czy te inferencyjn ­ interpretacj. Tradycyjnie filozofia koncentrowala si na etotycznych zdaniach autoreferencyjnych, które prowadz do paradoksu klamcy (por. Beall, Glanzberg 2011). Jednak nie tylko klamcy, ale i wiarygodni mówcy s przyczyn klopotów. Rozwamy nastpujc wypowied: (3) Jan mówi, Jestem wiarygodny. Aby zaakceptowa zawarto treciow tego stwierdzenia, odbiorca musi przyj, e nadawca go nie oszukuje, to znaczy musi on zaloy wiarygodno mówcy. W efekcie, w przypadku (3), eby zaakceptowa to, co stwierdza Jan (tzn. e Jan jest wiarygodny), sluchacz musi przyj z góry, e Jan jest wiarygodny. Wypowied Jana powoduje zatem cykliczno. W jaki sposób mona opisa kolisto tej wypowiedzi w strukturach komunikacyjno-kognitywnych? Standardowo przyjmuje si, e (3) powinna zosta potraktowana jako argumentacyjny akt mowy. W takim wypadku akt ten bdzie popelnia bld bldnego kola w argumentacji (Woods, Walton 1975). Mówic dokladniej, mona twierdzi, e poprawna interpretacja (3) wymaga przeanalizowania tej wypowiedzi w kontekcie historii dialogu, w którym wypowied ta si pojawila. Innymi slowy, Jan nie stwierdzal po prostu czego o sobie, ale odpowiadal na wtpliwoci dotyczce jego wiarygodnoci, wyraone wczeniej przez innego uczestnika dialogu. Zgodnie z tak interpretacj, kolisto wypowiedzi zostaje uzyskana, poniewa Jan nie tyle stwierdzal, e jest wiarygodny, ale wykonal argumentacj, uzasadniajc, e jest wiarygodny, w oparciu o swoj wiarygodno. Kolisto struktury wypowiedzi (3) przy jej argumentacyjnej interpretacji jest modelowana przy uyciu pojcia schematu argumentacji (por. np. Walton 1996; Walton i in. 2008). W pracy bdziemy przyjmowa nastpujc wersj schematu dla etotycznej argumentacji (Walton i in. 2008: 336): Schemat argumentacji etotycznej3 i mówi A. i jest wiarygodny. Zatem A powinno zosta zaakceptowane. Zgodnie z powyszym schematem, na podstawie aktu mowy o zawartoci treciowej A oraz wiarygodnoci nadawcy tego aktu mona wyprowadzi 3 Schemat ten zostal nieznacznie zmodyfikowany w stosunku do oryginalu ze wzgldu na uproszczenie zloonoci opisu. Katarzyna Budzyska zawarto A. Przy argumentacyjnej interpretacji wypowiedzi Jana wypowied (3) moe zosta zrekonstruowana wedlug schematu argumentacji etotycznej w nastpujcy sposób: Argumentacja (Arg3) (P1) Jan mówi, e jest wiarygodny. (P2) Jan jest wiarygodny. (Wn) Jan jest wiarygodny. Argumentacyjna interpretacja (3) zaklada, e Jan dostarcza przeslanki ,,Jan jest wiarygodny" (P2), aby uzasadni swoj wiarygodno opisan we wniosku (Wn) w (Arg3). Ponadto jego wypowied (3) tworzy, zgodnie ze schematem argumentacji etotycznej, drug z przeslanek, tzn. (P1). W efekcie kolisto otrzymana jest w ramach struktury inferencyjnej, poniewa (Wn) i (P2) stanowi to samo zdanie: ,,Jan jest wiarygodny". Innymi slowy, Jan popelnia bld bldnego kola w etotycznej argumentacji, jeeli mówic ,,Jestem wiarygodny" wykonuje jednoczenie dwa akty mowy, tzn. stwierdza, e jest wiarygodny: (P1), i (kolicie) argumentuje za swoj wiarygodnoci: (Arg3). Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku standardowego wyjanienia kolistoci etotycznych wypowiedzi z zagniedonym wiadectwem, to znaczy wypowiedzi, w której nadawca powoluje si na wiadectwo innego nadawcy dotyczce wiarygodnoci tego pierwszego: (4) Jan mówi, Anna mówi, Jestem wiarygodny. Intuicyjnie kolisto zagniedonego wiadectwa moe by scharakteryzowana nastpujco: wiarygodno Jana jest zalena od wiarygodnoci wiadectwa i, co za tym idzie, wiarygodnoci Anny, a to z kolei jest zalene od wiarygodnoci Jana. Odbiorca musi bowiem zaakceptowa, e Jan go nie oszukuje co do slów Anny, to znaczy co do tego, e Anna faktycznie powiadczyla wiarygodno Jana. Tak jak w przypadku (3), kolisto tej wypowiedzi moe by pokazana, jeeli przyjmie si, e wypowiedzi Jana i Anny zostan zinterpretowane jako argumentacyjne akty mowy (gdzie zdanie w punkcie Pi.j jest j-t przeslank dla zdania Pi): Argumentacja (Arg4) (P1) Anna mówi, e Jan jest wiarygodny. (P2) Anna jest wiarygodna. (P1.1) Jan mówi, e Anna mówi, e Jan jest wiarygodny. (P1.2) Jan jest wiarygodny. (Wn) Jan jest wiarygodny. Zalómy, e mówic ,,Anna mówi, e jestem wiarygodny", Jan próbuje udowodni swoj wiarygodno. W efekcie wniosek glówny argumentacji (Arg4) to zdanie ,,Jan jest wiarygodny" (Wn). Teza ta jest poparta wiadectwem Anny (P1) i zaloeniem, e mona jej zaufa jako wiarygodnemu wiadkowi (P2). W kolejnej podargumentacji uzasadnianym wnioskiem jest to, e wiadectwo Anny mialo faktycznie miejsce (P1), i na jego poparcie podaje si wiadectwo Jana (P1.1) przy zaloeniu, e mona mu zaufa (P1.2). Wypowied (4) popelnia bld bldnego kola w argumentacji, poniewa tworzy cykl, w którym wiarygodno Jana (Wn) jest (porednio) uzasadniana za pomoc wiarygodnoci Jana (P1.2). W ten sposób etotyczn kolisto zdania autorefencyjnego i zagniedonego wiadectwa jest rekonstruowana przy zaloeniu argumentacyjnej interpretacji (3) i (4). Z drugiej jednak strony powstaje pytanie, dlaczego nie mona dopuci alternatywnej, asertywnej interpretacji tych wypowiedzi? Innymi slowy, dlaczego nie mona by przyj, e w (3) Jan po prostu stwierdza pewien fakt na swój temat (e jest wiarygodny), natomiast w (4) Jan po prostu zdaje raport ze wiadectwa Anny, nie próbujc jednoczenie w adnym wypadku dowodzi czegokolwiek? Zalómy, e Jan rozpoczyna dyskusj mówic ,,Jestem wiarygodny" w taki sam sposób, w jaki móglby zainicjowa dialog za pomoc wypowiedzi ,,Czytalem ostatnio Tarskiego". W takiej sytuacji wypowied (3) nie jest odpowiedzi na pytanie wysunite pod jego adresem przez oponenta w dyskusji: ,,Janie, dlaczego mam wierzy, e jeste wiarygodny?", ale jest zwyczajnie podaniem pewnej informacji na swój temat (tzn. co Jan ostatnio czytal i czy jest wiarygodny). W takim komunikacyjnym kontekcie wypowied ta pelnilaby funkcj prostej asercji, a nie argumentacji. Przyjwszy, e moliwa jest zarówno argumentacyjna, jak i asertywna interpretacja (3) i (4), nalealoby teraz spyta, czy wypowiedzi te nie posiadaj kolistej struktury tylko przy pierwszej interpretacji. Rozwamy nastpujc wypowied: (5) Jan mówi, Czytalem ostatnio Tarskiego. Aby zaakceptowa, e Jan faktycznie czytal ostatnio Tarskiego, musimy mu zaufa, tzn. musimy uzna, e jest on wiarygodny. Analogiczna sytuacja ma miejsce w przypadku wypowiedzi (3) ­ do tego, eby zaakceptowa, e Jan jest faktycznie wiarygodny, musimy uznawa, e jest on wiarygodny. W efekcie, nawet przy zaloeniu, e Jan wykonal w obu wypadkach najprostszy z aktów komunikacyjnych, tzn. prost asercj, wypowied (3) pozostaje kolista. Postawmy teraz niezwykle wane pytanie: czy w logice bd filozofii jzyka istnieje model, który pozwolilby opisa takie koliste struktury etotyczne bez potrzeby interpretowania (3) i (4) jako argumentacji? Ze wzgldu na auto- Katarzyna Budzyska referencyjny charakter wypowiedzi (3) nasuwa si analogia do reprezentacji paradoksu klamcy (por. np. Beall, Glanzberg 2011). Zdanie ,,p: p jest zdaniem falszywym" nalealoby zamieni tutaj jedynie na zdanie ,,p: p jest zdaniem prawdziwym". Jednak w przeciwiestwie do przypadku klamcy, (4) nie prowadzi do sprzecznoci, poniewa jeeli ,,p jest zdaniem prawdziwym" jest zdaniem prawdziwym, to p jest zdaniem prawdziwym. Analogia midzy tymi dwoma typami zda autoreferencyjnych oczywicie zawodzi, poniewa popelniaj one inny rodzaj bldu (kolisto i sprzeczno). Nie rozwizuje to jednak problemu z wyjanieniem natury bldu popelnianego przez autoreferencyjne zdanie informujce o swojej prawdziwoci: w jaki sposób bowiem zdanie moe pelnoprawnie dostarcza informacji o swojej wlasnej wartoci logicznej, jeeli ocena jego wartoci jest zalena od tej wartoci? Inn moliwoci wyjanienia kolistoci wypowiedzi (3) i (4) jest zastosowanie teorii zakotwiczania inferencji (Budzyska, Reed 2011), która pozwala reprezentowa struktur nie tylko argumentacyjnych aktów mowy (do których ogranicza si teoria argumentacji), ale równie jakichkolwiek innych aktów mowy. W szczególnoci teoria ta pozwala opisa relacj pomidzy aktem mowy a jego zawartoci treciow wraz z etotycznymi zobowizaniami nakladanymi na wykonawc danego aktu mowy. Nastpny rozdzial bdzie powicony przyblieniu najwaniejszych elementów tej teorii. 2. Struktury komunikacyjno-kognitywne Teoria zakotwiczania inferencji (IAT ­ Inference Anchoring Theory; Budzynska, Reed 2011; por. te Budzyska 2010) pozwala opisywa zloone struktury inferencyjno-dialogowe, tzn. pozwala modelowa z jednej strony zjawiska inferencyjne (badane m.in. przez teorie logiki i argumentacji), a z drugiej ­ zjawiska charakterystyczne dla dialogu (badane m.in. przez dialektyk czy formalne systemy dialogowe). Co wicej, IAT umoliwia opisywanie zalenoci midzy obydwoma typami struktur. Zgodnie z wiedz Autorki, nie istnieje adna inna teoria, która tlumaczylaby, w jaki sposób zdarzenie publiczne, jakim jest dialog, generuje prywatne procesy poznawcze, takie jak wyprowadzanie wniosków (inferencje), czy te w drug stron ­ w jaki sposób prywatne procesy inferencyjne manifestuj si podczas interakcji z innymi uytkownikami jzyka podczas komunikacji. Przypumy, e Jan przeprowadzil pewien inferencyjny proces poznawczy. W efekcie przyjl on, e powinno si obniy podatki na podstawie przeslanki wskazujcej, i obnienie podatków oywi gospodark. Przeprowadzil wic nastpujce rozumowanie. Retoryczne strategie poznawcze Rozumowanie (Roz1) (P1) Oywi to gospodark. (Wn) Powinno si obniy podatki. Z punktu widzenia struktur inferencyjnych proces ten opiszemy poprzez komponenty takie jak przeslanki (P1 w Roz1), wnioski (Wn w Roz1) oraz relacj wyprowadzania czy inferencji prowadzc od (P1) do (Wn) (por. instancja inferencji #1 na rys. 1a). Lewa strona rys. 1 pokazuje ilustracj struktury inferencyjnej. Struktury te stanowi przedmiot rozwaa logiki czy teorii argumentacji, które badaj takie ich wlasnoci, jak sila uzasadniajca rozumowania, akceptowalno przeslanek itp. Rys. 1. Komponenty struktur (a) inferencyjnych i (b) dialogowych Wyobramy sobie dalej, e Jan wdal si w dyskusj z Ann na temat podatków. Po wypowiedzeniu przez Jana przyjtej opinii o obnieniu podatków Anna prosi go o uzasadnienie tego stanowiska. Prywatny proces poznawczy Jana zostaje wic upubliczniony na prob Anny. Innymi slowy, inferencja, któr Jan przeprowadzil wczeniej w swoim umyle, zostaje teraz wypowiedziana w trakcie zdarzenia dyskursywnego. Katarzyna Budzyska (6) Jan mówi, Powinno si obniy podatki. Anna mówi, Dlaczego tak sdzisz? Jan mówi, Oywi to gospodark. Z punktu widzenia struktur dialogowych (znajdujcych si po prawej stronie rys. 1) powiemy, e dialog (6) sklada si z trzech ruchów wykonanych na przemian przez Jana i Ann. W teorii zakotwiczania inferencji przyjmuje si, e ruchy w dialogu polczone s schematami tranzycji (czyli schematami regulujcymi wymian komunikatów w trakcie dialogu). Schematy te maj analogiczny charakter do schematów inferencyjnych. W formalnych systemach dialogowych (por. np. Prakken 2006) tranzycje odpowiadaj regulom protokolu. Przykladowo, regula taka moe okrela, e po wykonaniu ruchu asertywnego przeciwnik moe wykona ruch kwestionowania (czyli zapytania o przeslanki uzasadniajce stanowisko wyraone w asercji). W dialogu (6) ruch instancja tranzycji #1 odpowiada wlanie takiej regule, to znaczy ­ Anna mogla zapyta Jana: ,,Dlaczego powinno si obniy podatki?", poniewa Jan wczeniej wykonal asercj, w której publicznie zobowizal si do przyjmowania stanowiska o slusznoci obnienia podatków (nakladajc na siebie obowizek bronienia tej tezy, czyli ciar dowodu). W komunikacji naturalnej reguly tranzycji nie s okrelone w sposób jednoznaczny czy precyzyjny, jednak w praktyce spolecznej wikszo konwersacji jest do jakiego stopnia uregulowana (por. np. reguly konwersacyjne Grice'a 1967). Rygor rzdzcy wymian komunikatów zaley w duej mierze od typu dialogu ­ rozcigajc si od swobodnej konwersacji przyjaciól w kawiarni po debat polityczn czy dyskurs prawniczy. Przykladowo, w przypadku tego ostatniego prawo do dokladnie okrela, o co i w jaki sposób mona pyta wiadka, a wszelkie odstpstwa od narzuconych zasad mog by przedmiotem zgloszenia sprzeciwu przez stron przeciwn. Struktury dialogowe i wczeniej opisane struktury inferencyjne s ze sob cile powizane midzy innymi w tym sensie, e dyskursywne znaki s dla sluchacza ródlem poznania struktur inferencyjnych i jednoczenie manifestacj poznawczego procesu wnioskowania wykonanego przez mówicego. Standardowe modele koncentruj si wylcznie na jednym typie tych struktur, nie pozwalajc na reprezentacj wspomnianych zalenoci. Teoria zakotwiczania inferencji wprowadza dodatkowy typ struktur, które umoliwiaj wytlumaczenie zwizku midzy strukturami inferencyjnymi i dialogowymi. Nowym komponentem w modelu zjawisk komunikacyjno-kognitywnych s struktury illokucyjne bazujce na koncepcji aktów mowy (por. Austin 1962; Searle 1969). Struktura illokucyjna zwizana jest z moc illokucyjn danego aktu mowy, czyli, mówic intuicyjnie, z intencj wypowiedzenia danej zawartoci trecio- wej (danego egzemplarza zdania). Przykladowo, zdanie ,,Pojawi si u ciebie jutro" moe by wypowiedziane z moc asercji (gdy nadawca jedynie przekazuje t informacj), z moc obietnicy (gdy dodatkowo wyraa zobowizanie do wykonania obiecywanej czynnoci) lub groby (gdy akt wykonany jest przez gangstera w trakcie rozmowy dotyczcej splaty dlugu). W dialogu (6) komponent w strukturze dialogowej: ,,Jan mówi, Powinno si obniy podatki" jest zwizany z komponentem w strukturze inferencyjnej: ,,Powinno si obniy podatki", jako ze swoj zawartoci treciow poprzez komponent w strukturze illokucyjnej, to znaczy illokucyjn moc asercji, instancj asercji #1 (por. rys. 2). Zdanie to stanowi jednoczenie zawarto drugiego aktu lokucyjnego: ,,Anna mówi, Dlaczego?", jednak tym razem polczenie jest oparte na illokucji kwestionowania, a nie asercji (instancja kwestionowania #1). Typ polczenia illokucyjnego wplywa na obowizki nakladane na wykonawc danego aktu mowy okrelone w warunkach konstytutywnych dla danego typu aktu mowy (por. np. Searle 1969). Przykladowo, Anna wykonujc na zawartoci treciowej moc kwestionowania, a nie asercji, nie moe by proszona o uzasadnienie prawdziwoci tej zawartoci. Podobnie, nie moe si spotka z zarzutem, e zobowizala si publicznie do czego, co nie jest jej faktycznym przekonaniem. Illokucyjna moc argumentowania jest strukturalnie odmienna od pozostalych mocy illokucyjnych w przykladzie (6). Posiada ona mianowicie relacyjny charakter, tzn. zakotwiczona jest w dialogu w polczeniu midzy aktami lokucyjnymi (tzn. w instancji tranzycji #2), a nie w pojedynczym akcie lokucyjnym, a jej zawartoci jest inferencyjna relacja midzy zdaniami (instancja inferencji #1), a nie pojedyncze zdanie. Zauwamy, e w tej teorii argumentacja jest aktem mowy, a nie struktur inferencyjn, jak przyjmuje standardowo teoria argumentacji. Std te w przeciwiestwie do przykladów z rozdzialu 1, w tym rozdziale struktura inferencji z przykladu (6) zostala nazwana rozumowaniem (Roz1), a nie argumentacj (por. Arg1­Arg4 w rozdziale 1). Ostatnim komponentem struktur inferencyjno-dialogowych, koniecznym do opisu natury etotycznych strategii retorycznych, jest komponent etosu nadawcy komunikatu. Komponent ten jest zwizany ze wspomnianymi warunkami konstytutywnymi aktów mowy. Warunki te nakladaj okrelone obowizki na nadawc aktu mowy zwizane z jego cechami charakteru, takimi jak szczero czy wiarygodno. Przykladowo, zgodnie z teori Searle'a (1969: 62­66) nadawca asercji zobowizany jest do uznawania zawartoci treciowej nadanego aktu mowy, podczas gdy nadawca obietnicy zobowizany jest do posiadania intencji wykonania dzialania, którego dotyczy obietnica. Dla jasnoci prezentacji w artykule przyjto uproszczony opis etotycznego komponentu, ograniczajcy si do wlasnoci wiarygodnoci nadawcy w przypadku prostego Katarzyna Budzyska aktu asercji. Etotyczny komponent stanowi zaloenie danego polczenia illokucyjnego, w tym sensie, e jeeli zaloenie to nie jest spelnione, to dany akt illokucyjny nie zostal wykonany fortunnie (por. Searle 1969). Rys. 2. Komponenty struktur inferencyjno-dialogowych Istnieje wiele klasyfikacji aktów mowy i ich warunków konstytutywnych. Teoria IAT nie decyduje, która z nich powinna zosta wybrana, podobnie jak nie decyduje, która teoria inferencji jest wlaciwa do opisu instancji inferencji. Teoria zakotwiczania inferencji nie jest bowiem teori aktów mowy ani teori inferencji, jest ona teori opisujc zwizki zachodzce midzy rónymi strukturami komunikacyjno-kognitywnymi. W nastpnym rozdziale pokazane zostanie, w jaki sposób teoria IAT pozwala opisa etotyczne struktury przy ich nieargumentacyjnej (niestandardowej) interpretacji. 3. Kolisto wypowiedzi etotycznych Analiza wypowiedzi autoreferencyjnych i wypowiedzi z zagniedonym wiadectwem na gruncie teorii IAT pozwala na ujawnienie i reprezentacj strategii etotycznych, które nie maj charakteru inferencyjnego. Innymi slowy, teoria zakotwiczania inferencji pozwala wyjani kolisto tych wypowiedzi nie tylko przy ich interpretacji argumentacyjnej, ale równie przy interpretacji asertywnej. Przyjmijmy zatem, e wypowied (3) nie jest argumentacj, ale asercj. Wtedy, zgodnie z teori zakotwiczania inferencji, ten akt lokucyjny lczy si ze swoj zawartoci treciow: ,,Jan jest wiarygodny" poprzez asertywne polczenie illokucyjne (por. instancja asercji #1, rys. 3). Jednake komponent ten jest jednoczenie zaloeniem tego polczenia illokucyjnego, tzn. stanowi etotyczny komponent dla asertywnej mocy wypowiedzi (3). W ten sposób w wypowiedzi autoreferencyjnej tworzy si cykl, nawet gdy wypowied jest interpretowana jako prosta asercja. Rys. 3. Kolisto wypowiedzi autoreferencyjnej w nieinferencyjnej strukturze etotycznej W teorii zakotwiczania inferencji moliwe jest pokazanie, e struktura wypowiedzi (3) zasadniczo róni si od struktury wypowiedzi (5). Ta ostatnia bowiem nie tworzy cyklu. Akt lokucyjny Jana (5) posiada zawarto treciow: ,,Jan czytal ostatnio Tarskiego", która jest róna od etotycznego zaloenia dla asertywnego polczenia illokucyjnego (instancja asercji #1, rys. 4). Oczywicie przy rozstrzyganiu akceptowalnoci zawartoci tego aktu odbiorca moe korzysta ze strategii etotycznej, to znaczy rozwaa wiarygodno Jana, jednak wypowied (5) nie generuje strukturalnego problemu kolistoci. Rys. 4. Zwykla struktura etotyczna bez kolistoci Katarzyna Budzyska Z kolei wypowied z zagniedonym wiadectwem (4), zgodnie z teori IAT, posiada jako zawarto treciow: ,,Anna mówi, Jestem wiarygodny", lczc si z ni poprzez asertywne polczenie illokucyjne oznaczone jako instancja asercji #1 na rys. 5. Polczenie to zwizane jest z komponentem etotycznym, zakladajcym wiarygodno nadawcy zawartoci treciowej, czyli Jana. Rys. 5. Kolisto wypowiedzi z zagniedonym wiadectwem przy asertywnej interpretacji Zdanie ,,Anna mówi, Jan jest wiarygodny" jest jednak nadal pewnym aktem lokucyjnym o zawartoci ,,Jan jest wiarygodny", polczonych asertywn moc illokcyjn (por. instancja asercji #2, rys. 5). W zwizku z tym, e zawarto treciowa wypowiedzi Anny (tzn. ,,Jan jest wiarygodny") jest jednoczenie etotycznym zaloeniem polczenia illokucyjnego wypowiedzi Jana (tzn. ,,Jan jest wiarygodny"), wypowied (4) interpretowana jako nieinferencyjna struktura etotyczna tworzy cykl w strukturze komunikacyjno-kognitywnej (wicej na temat etotycznych strategii nieinferencyjnych w: Budzyska 2012). W nastpnym rozdziale pokazane zostan zalenoci midzy retoryczn strategi poznawcz opart na logosie i strategi opart na etosie. 4. Inferencyjno strategii etotycznych Po przeprowadzeniu analizy kolistoci wypowiedzi etotycznych (3) i (4), pozostaje jeszcze pytanie o natur etotycznej wypowiedzi (2) ­ czy kada wypowied, w której strategia poznawcza pytajcego opiera si na rozwaeniu etosu odpowiadajcego, rzeczywicie musi by traktowana jak argumentacja? Innymi slowy, jeeli zadaj pytanie w celu poznania pewnych faktów i moj jedyn wskazówk dla ustalenia, czy powinnam uzna odpowied, jest wiarygodno odpowiadajcego, to czy w takim wypadku automatycznie posluguj si strategi opart równie na logosie (tzn. argumentacj etotyczn), czy te mog kierowa si strategi czysto etotyczn? A jeeli mog, to jak tak strategi opisa formalnie, tzn. w jaki sposób uj etos odpowiadajcego w strukturach komunikacyjno-kognitywnych? Na pytania te udziela odpowiedzi teoria zakotwiczania inferencji. Sprowadmy narracyjny charakter przykladu (2) do dialogu, który mógl mie miejsce midzy Tarzanem i Bobem. (7) Bob mówi, Jaka jest najlepsza droga, eby dotrze do gór, które chcialbym zwiedzi? Tarzan mówi, Nie powinno si i drog, która prowadzi przez rzek. Bob mówi, Dlaczego? Tarzan mówi, Rzeka jest pelna glodnych krokodyli i niebezpiecznych hipopotamów. W dialogu (7) Bob zadaje pytanie o drog prowadzc do gór, które chcialby zwiedzi. W odpowiedzi Tarzan wykonuje akt lokucyjny, który posiada jako zawarto treciow informacj: ,,Nie powinno si i drog, która prowadzi przez rzek", polczon z lokucj asertywn moc illokucyjn (por. instancja asercji #1, rys. 6). Bob kwestionuje t informacj, proszc o jej uzasadnienie, na co Tarzan wykonuje akt lokucyjny o zawartoci: ,,Rzeka jest pelna glodnych krokodyli i niebezpiecznych hipopotamów", stanowic przeslank dla treci wczeniej przez niego wypowiedzianej. Tarzan uczestniczy w procesie argumentacji jedynie w roli nadawcy tej argumentacji, a nie w roli osoby, na której slowa powoluje si jaki inny nadawca argumentacji. Jedyn argumentacj sformulowan w tym przykladzie jest nieetotyczna argumentacja: ,,Nie powinno si i drog, która prowadzi przez rzek, poniewa rzeka jest pelna glodnych krokodyli i niebezpiecznych hipopotamów". Jeeli Bob przyjl uzasadnienie Tarzana, to moemy powiedzie, e do przyjcia informacji ,,Nie powinno si i przez rzek" Bob skorzystal ze strategii poznawczej opartej wylcznie na logosie, czyli na inferencji skonstruowanej przez Tarzana (por. instancja inferencji #1, rys. 6). Bob korzysta jednak w tym przykladzie równie ze strategii etotycznej. Na jakiej podstawie bowiem móglby on przyj informacj, e rzeka jest pelna glodnych krokodyli i niebezpiecznych hipopotamów? Jeeli szczerze zadaje on pytanie ,,Dlaczego?", to znaczy, e nie zna na nie odpowiedzi. Skoro za nie zna on terenu, nie zna drogi, nie zna rzeki, to skd móglby tym bardziej wiedzie, czy w rzece mieszkaj grone zwierzta? Moe on czciowo korzysta ze swojej ogólnej wiedzy o rzeczywistoci, ale przecie nie w kadej rzece czyha niebezpieczestwo, a z drugiej strony, w rejonach poza rzek te moe by niebezpiecznie. Musial on wic w pewnym stopniu zaufa, e Tarzan ,,wie, co mówi", musial uzna, e Tarzan jest wiarygodnym ródlem informacji (por. etotyczne zaloenie ,,Tarzan jest wiarygodny" dla polczenia illokucyjnego instancja asercji #2, rys. 6). Katarzyna Budzyska Rys. 6. Etos Tarzana przy nieinferencyjnej interpretacji przykladów (2) i (7) Zauwamy, e Bob nie uyl poznawczej strategii etotycznej w przypadku pierwszej informacji podanej przez Tarzana. Innymi slowy, nie przyjl on wiarygodnoci Tarzana (por. etotyczne zaloenie ,,Tarzan jest wiarygodny" dla polczenia illokucyjnego instancja asercji #1, rys. 6) jako wystarczajcej wskazówki do uznania, e nie powinno si i drog, która prowadzi przez rzek. Dlatego wic poprosil Tarzana o uzasadnienie tego stanowiska (o skonstruowanie inferencji uzasadniajcej t informacj), czyli skorzystal w przypadku tej asercji ze strategii opartej na logosie. Teoria zakotwiczania inferencji pozwala wic wytlumaczy, w jaki sposób odbiorca moe wykorzystywa w poznaniu strategie etotyczne bez sprowadzania etosu do podkategorii logosu (tzn. argumentacji etotycznej). Bob wykorzystuje wiarygodno Tarzana jako wskazówk do przyjcia pewnych informacji w przypadku najprostszego z aktów illokucyjnych ­ tzn. aktu prostej asercji. Wiarygodno podmiotów komunikacji nie ogranicza si jedynie do powolywania si na ich slowa w argumentacji. Duo bardziej podstawow i powszechn funkcj uycia etosu jest rozwaanie wiarygodnoci rozmówcy, niezalenie od tego, czy formuluje on jak argumentacj (np. ,,Jan mówi, A, bo B", por. przyklad (1)) czy po prostu co stwierdza (np. ,,Jan mówi, A"). Ujmujc problem troch inaczej ­ standardowe modele pozwalaj wyrazi wiarygodno jedynie tych podmiotów, na których powoluje si nadawca argumentacji, i std wszelkie przyklady wypowiedzi, w której istotn rol odgrywa etos mówcy, sprowadza si do argumentacji etotycznych. Teoria IAT pozwala natomiast wyrazi i odróni wiarygodno osoby, do której slów si odwolujemy, i wiarygodno nadawcy komunikatu, w którym powoluje si on na slowa jakiego innego nadawcy. Aby lepiej zrozumie rónic midzy tymi dwoma typami nadawców, zmodyfikujmy przyklad z Tarzanem w nastpujcy sposób: (8) Bob mówi, Nie powinno si i drog, która prowadzi przez rzek. Wilma mówi, Dlaczego? Bob mówi, Tarzan tak powiedzial. Zalómy, e dialog (8) zdarzyl si po dialogu (7), to znaczy Bob, po rozmowie z Tarzanem, wrócil do swojej ony Wilmy i poinformowal j, e nie powinno si i drog, która prowadzi przez rzek. Akt ten posiada jako swoj zawarto treciow informacj: ,,Nie powinno si i drog, która prowadzi przez rzek", które lcz si poprzez illokucj asercji (por. instancja asercji #3, rys. 7). Akceptowalno tej informacji zalena jest od tego, czy odbiorca ufa nadawcy asercji, to znaczy, czy Wilma uznaje wiarygodno Boba (por. etotyczne zaloenie ,,Bob jest wiarygodny" dla polczenia illokucyjnego instancja asercji #3, rys. 7). Zauwamy, e w tym miejscu wiarygodno Tarzana nie odgrywa adnej roli, pomimo e Bob uzyskal informacj od Tarzana. Bierze si to std, e Bob, jako nadawca komunikatu, nie powoluje si w tym miejscu na ródlo swojego poznania, to znaczy nie odwoluje si do osoby nadawcy tej informacji, Tarzana. W dialogu (8) Wilma zapytala o uzasadnienie tej informacji, czyli nie skorzystala ze strategii etotycznej. Innymi slowy, nie wystarczyla jej sama wiarygodno Boba do uznania, e nie powinni i przez rzek. W odpowiedzi Bob powolal si na slowa i osob Tarzana jako na uzasadnienie tej informacji. Akt lokucyjny Boba: ,,Bob mówi, Tarzan tak powiedzial", posiada jako zawarto treciow informacj: ,,Tarzan mówi, Nie powinno si i drog, która prowadzi przez rzek", poprzez asertywne polczenie illokucyjne (instancja asercji #4, rys. 7). Zawarto ta odnosi si jednak nadal do pewnego aktu lokucyjnego, wykonanego w pierwszym ruchu w dialogu (7), którego zawartoci treciow jest informacja: ,,Nie powinno si i drog, która prowadzi przez rzek" nadana z illokucyjn moc asercji (instancja asercji #1, posiadajca etotyczne zaloenie ,,Tarzan jest wiarygodny", rys. 7). Katarzyna Budzyska Ze wzgldu na to, e powolanie si na slowa Tarzana stanowilo odpowied na prob Wilmy o uzasadnienie koniecznoci ominicia rzeki, relacja midzy aktem Wilmy i aktem Boba (instancja tranzycji #5, rys. 7) wygenerowala inferencj (instancja inferencji #2) o argumentacyjnej mocy illokucyjnej (instancja argumentacji #2). Rys. 7. Uycie etosu Tarzana w etotycznej argumentacji w dialogu (8), zbudowanej na podstawie przykladu (7) Argumentacja z dialogu (8) (instancja inferencji #2 i instancja argumentacji #2) zasadniczo róni si od argumentacji podanej wczeniej przez Tarzana w dialogu (7) (instancja inferencji #1 i instancja argumentacji #1). Bob nie podaje tu bowiem rzeczywistych powodów koniecznoci ominicia rzeki, takich jak niebezpieczestwo ze strony krokodyli i hipopotamów. Powodem dla uznania tej informacji, na który wskazuje Bob w dialogu (8), s slowa Tarzana, którego (domylnie) traktuje si jako osob znajc okolic i osob godn zaufania. Innymi slowy, w tym wypadku Bob konstruuje etotyczn argumentacj z pozycji wiedzy. Bob móglby równie dobrze powtórzy Wilmie argument Tarzana, czyli skorzysta ze strategii opartej wylcznie na logosie. Skorzystal on w zamian za to ze strategii etotycznej, powolujc si w uzasadnieniu na slowa i osob Tarzana. Z punktu widzenia struktur komunikacyjno-kognitywnych, w dialogu tym, midzy zdaniem ,,Tarzan mówi, Nie powinno si i drog, która prowadzi przez rzek" i zdaniem ,,Nie powinno si i drog, która prowadzi przez rzek" zachodzi nie tylko relacja illokucyjna, tak jak to ma miejsce w dialogu (7) (por. instancja asercji #1, rys. 6 i 7). W dialogu (8) midzy tymi zdaniami zachodzi równie relacja inferencyjna (por. instancja inferencji #2, rys. 7), poniewa Bob uyl tej struktury illokucyjnej (wtórnie) w celu uzasadnienia swojego stanowiska wypowiedzianego w pierwszym ruchu w dialogu (8). Innymi slowy, retoryczna strategia etotyczna uyta w dialogu (7) zostala wtórnie wykorzystana w strategii opartej na logosie w dialogu (8), tworzc komunikacyjno-kognitywn struktur argumentacji etotycznej. W efekcie, aby Wilma przyjla informacj o koniecznoci ominicia rzeki, musi ona skorzysta zarówno ze strategii opartej na logosie, jak i na etosie. W przypadku pierwszej z nich, musi ona przyj zasadno argumentacji sformulowanej przez Boba (instancja inferencji #2 i instancja argumentacji #2, rys. 7). Ponadto musi ona skorzysta ze strategii etotycznej, poniewa do uznania wniosku musi rozway równie etos. Zauwamy przy tym, e aby uzna informacj: ,,Nie powinno si i drog, która prowadzi przez rzek", nie moe ona polega, tak jak Bob w dialogu (7), wylcznie na wiarygodnoci Tarzana, który jest pierwotnym ródlem tej informacji (por. etotyczne zaloenie ,,Tarzan jest wiarygodny" dla polczenia illokucyjnego instancja asercji #1, rys. 7), ale równie na wiarygodnoci Boba, który przekazuje Wilmie slowa Tarzana (por. etotyczne zaloenie ,,Bob jest wiarygodny" dla polczenia instancja asercji #4). Teoria zakotwiczania inferencji pozwala wic wyrazi rónic midzy nadawc argumentacji (w przykladzie (8) jest nim Bob) i nadawc informacji, na slowa którego poprzedni z nadawców si powoluje (w tym przykladzie jest nim Tarzan). Akt lokucyjny i etos Tarzana z dialogu (7) zostaly wtórnie w tym wypadku wykorzystane przez Boba w logosie (argumentacji) z dialogu (8). Ze wzgldu jednak na to, e midzy przeslank a wnioskiem tej argumentacji zachodzi nie tylko relacja inferencji, ale równie relacja illokucyjna, argumentacja ta ma charakter etotyczny. Innymi slowy, w przykladzie (8) mamy do czynienia ze strategi opart na logosie i etosie, w przeciwiestwie do przykladu (7), w którym strategia etotyczna ma charakter nieinferencyjny. Katarzyna Budzyska Zakoczenie W artykule zaproponowany zostal model opartych na etosie strategii retorycznych wykorzystywanych w strukturach komunikacyjno-kognitywnych. Standardowe modele koncentruj si wylcznie na strategiach poznawczych opartych na logosie i dlatego te wszelkie manifestacje etosu s interpretowane w ramach struktur inferencyjnych. W efekcie modele te s w stanie opisa wylcznie argumentacje etotyczne, które przede wszystkim maj charakter logosu (jako argumentacja), wtórnie tylko wykorzystujc pewne elementy etosu (tzn. w jednej z przeslanek takiej argumentacji bierze si pod uwag etos osoby, na której slowa nadawca argumentacji si powoluje). Powoduje to nie tylko ograniczony zasig stosowalnoci takich modeli, ale prowadzi równie, tak jak w przykladzie z Tarzanem, do niepotrzebnie skomplikowanej czy wrcz niepoprawnej interpretacji wypowiedzi charakterystycznych dla rzeczywistej praktyki komunikacyjnej. Rozwizanie zaproponowane w artykule polega na rozbudowaniu modelu struktur inferencyjnych o struktury dialogowe i lczce je struktury illokucyjne. Dziki temu moliwe staje si odrónienie treci argumentacji od dyskursywnego zdarzenia generujcego t argumentacj. Ponadto nowy model pozwala pokaza, e dyskursywne zdarzenia polczone s ze sw treci poprzez okrelon moc illokucyjn, z któr zwizane s etotyczne zaloenia opisujce charakter nadawcy danego zdarzenia dyskursywnego (aktu mowy). Ten etotyczny komponent stanowi pierwotny element retorycznych strategii poznawczych opartych na etosie, to znaczy niezalenie od tego, czy nadawca wykonal argumentacj, asercj, prob czy rozkaz, odbiorca wykorzystujcy tak strategi bdzie przede wszystkim ocenial zwizany z danym aktem komponent etosu, a nie zawarto treciow tego aktu. Oczywicie wtórnie taka etotyczna struktura moe by wykorzystana, tak jak w dialogu midzy Bobem i Wilm, w ramach argumentacji. Wtedy odbiorca bdzie korzystal zarówno ze strategii opartej na logosie (oceniajc sil samej argumentacji), jak i strategii opartej na etosie. Przy czym w przypadku argumentacji etotycznej odbiorca bdzie ocenial etos podwójnie, to znaczy bdzie ocenial etos nadawcy samej argumentacji (w tym przykladzie ­ Boba), jak i etos nadawcy, na którego slowa ten pierwszy powoluje si w argumentacji (Tarzana). Bibliografia Arystoteles (2001), Retoryka, w: tene, Dziela wszystkie, t. 6, Warszawa: PWN. Austin J.L. (1962), How to Do Things with Words, Oxford: Clarendon. Beall J.C., Glanzberg M. (2011), Liar Paradox, w: E.N. Zalta (ed.), The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Budzyska K. (2010), Argumentacja jako akt mowy, ,,Przegld Filozoficzny ­ Nowa Seria" 3 (75), s. 339­358. Budzyska K. (2012), Circularity in ethotic structures, ,,Synthese", DOI: 10.1007/s11229-012-0135-6. Budzyska K., Reed C. (2011), Whence inference?, ,,University of Dundee Technical Report". Grice H.P. (1967), Logic and Conversation, w: D. Davison i G. Harman (red.), The Logic of Grammar, Encino: Dickenson, s. 64­75. Prakken H. (2006), Formal systems for persuasion dialogue, ,,Knowledge Engineering Review" 21, s. 163­188. Searle J. (1969), Speech acts: An essay in the philosophy of language, Cambridge: Cambridge University Press. Walton D. (1996), Argumentation Schemes for Presumptive Reasoning, Mahwah, N.J.: Lawrence Erlbaum Associates. Walton D. (2006), Fundamentals of Critical Argumentation, Cambridge: Cambridge University Press. Walton D., Reed C., Macagno F. (2008), Argumentation Schemes, Cambridge: Cambridge University Press. Woods J., Walton D. (1975), Petitio Principii, ,,Synthese" 34, s. 107­127. Streszczenie Celem artykulu jest zaproponowanie nowego ujcia ródel poznania, które wykorzystuje retoryczne pojcia logosu (argumentacji) i etosu (charakteru mówcy) (Arystoteles, Retoryka). W kontekstach naturalnych odbiorca informacji czsto rozstrzyga o jej przyjciu nie tylko na podstawie treci danej wypowiedzi, jak tradycyjnie zaklada logika, ale równie na podstawie wiarygodnoci jej nadawcy. Oceniajc akceptowalno informacji A w przypadku zdarzenia dyskursywnego ,,Jan mówi, A bo B", odbiorca moe posluy si (co najmniej) dwoma rodzajami retorycznych strategii poznawczych: strategi opart na logosie, biorc pod uwag argument B, lub strategi etotyczn, biorc pod uwag etos Jana. Standardowe modele koncentruj si wylcznie na pierwszym rodzaju strategii i dlatego te wszelkie manifestacje etosu s interpretowane w ramach struktur inferencyjnych. W efekcie modele te s Katarzyna Budzyska w stanie opisa wylcznie etotyczne argumentacje, które przede wszystkim maj charakter logosu (jako argumentacja), wtórnie tylko wykorzystujc pewne elementy etosu (tzn. w jednej z przeslanek takiej argumentacji bierze si pod uwag etos osoby, na której slowa nadawca argumentacji si powoluje). Rozwizanie zaproponowane w artykule polega na rozbudowaniu modelu struktur inferencyjnych o struktury dialogowe i lczce je struktury illokucyjne. Dziki temu mona pokaza, e dyskursywne zdarzenia polczone s ze sw treci poprzez okrelon moc illokucyjn, z któr zwizane s etotyczne zaloenia opisujce charakter nadawcy komunikatu, niezalenie od tego, czy komunikat jest argumentacj, czy dowolnym innym aktem mowy.

Journal

Przeglad Filozoficzny - Nowa Seria – de Gruyter

Published: Jun 1, 2013

There are no references for this article.