Get 20M+ Full-Text Papers For Less Than $1.50/day. Start a 14-Day Trial for You or Your Team.

Learn More →

Racjonalność egzystencjalna ludzkości w XXI wieku

Racjonalność egzystencjalna ludzkości w XXI wieku Przegld Filozoficzny ­ Nowa Seria R. 21: 2012, Nr 2 (82), ISSN 1230­1493 DOI: 10.2478/v10271-012-0036-z Filozofia spoleczestwa i polityki Pamici Henryka Feliksa Greniewskiego (1903­1972) Klemensa Szaniawskiego (1925­1990) Slowa kluczowe: ludzko w strukturze cywilizacyjnej, racjonalno egzystencjalna ludzkoci,przejawyracjonalnociludzkoci Ludzko egzystuje w strukturze cywilizacji. Wspólczenie ­ oraz w perspektywie XXI wieku ­ Samuel P. Huntington [11] wyrónia nastpujce cywilizacje: ­ zachodnia (euro-atlantycka), ­ chiska, ­ hinduska, ­ japoska, ­ prawoslawna, ­ islamska, ­ Ameryki Laciskiej, ­ afrykaska. Za pastwa-reprezentantów poszczególnych cywilizacji mog zosta uznane (prognoza MFW na rok 2030) [24]: · USA + Europa (17,3% + 14,3% = 31,6% wiatowego produktu), · Chiny (23,8%), · Indie (10,4%), · Japonia (3,6%), · Rosja (2,1%), · Indonezja (2,0%), · Brazylia (1,9%), · Republika Poludniowej Afryki (poniej 0,9%). Moim zdaniem, cywilizacja jest najwysz form ycia:1 · wiadomego, · zbiorowego, · zorganizowanego, · ksztaltujcego si. Kadej cywilizacji wlaciwy jest genotyp [15, 16] ­ w genezie system wartoci, rónie strukturalizowany przez rónych badaczy ­ ewoluujcy w dlugich okresach, atoli w miar strukturalnie oraz treciowo trwaly. Genotyp ,,stabilizuje" istot kadej cywilizacji mimo zachodzcych zmian pokoleniowych oraz innowacyjnych (produktowych, technologicznych, a take organizacyjnych). Samorzutn, spontaniczn implementacj genotypu cywilizacyjnego, od której zaczyna si cywilizacja, s instytucje (w szczególnoci teoretycznie uzasadnione oraz upowszechnione od czasów Jeana Bodina (1530­1596) suwerenne pastwo). Dygresja. Moim zdaniem, cywilizacja oraz pastwo s skutkiem dzialania wizi cywilizacyjno-pastwowej, której przejawami s: · kultura, w tym przede wszystkim jzyk, · inteligencja (mdro spersonalizowana w grupie nosicieli systemu wartoci), · rozwizania instytucjonalno-prawne. Dwa pierwsze elementy wyodrbniaj oraz integruj cywilizacj, wszystkie trzy ­ suwerenizuj oraz integruj pastwo. Przez ,,racjonalno egzystencjaln" ­ w analogii do sformulowa Józefa Pajestki (1924­1994) [20] ­ rozumiem zestaw cech i wzorców zachowa przynoszcych trwanie egzystencji gatunku ludzkiego w istniejcych i antycypowanych warunkach planetarnych, przy czym ,,trwanie egzystencji" jest rozwojem w dynamicznej równowadze biospolecznej, rozwojem umoliwiajcym nabywanie nowych cech oraz umiejtnoci. Stanowisko Henri Bergsona (1859­1941) [6] ­ wiat jest warunkiem istnienia czlowieka ­ mona uzna za metafor szczególnie trafn w XXI wieku, gdy gospodarstwo globalne, tzn. calociowy uklad wiatowy, staje si faktem, który trafnie oddaje termin ,,ekonosfera", wprowadzony przez Kenneetha Ewarta Bouldinga (1910­1993) [7]. Podstawowy zakres problemów racjonalnoci egzystencjalnej wspólczesnego stanu wiadomoci ludzkoci formuluje Deklaracja Milenijna szczytu wszystkich czlonkowskich pastw Organizacji Narodów Zjednoczonych z wrzenia 2000 roku. Formuluje ona osiem celów milenijnych: 1 W tym miejscu chyl czolo przed dorobkiem Erazma Majewskiego (1858­1922) oraz Feliksa Karola Konecznego (1862­1949), który ta definicja pragnie odzwierciedli. · · · · · · wyeliminowanie skrajnego ubóstwa i glodu, zapewnienie powszechnego nauczania na poziomie podstawowym, promowanie równoci plci i awansu spolecznego kobiet, ograniczenie umieralnoci dzieci, poprawa opieki zdrowotnej nad matkami, ograniczenie rozprzestrzeniania si HIV/AIDS, malarii i innych chorób zakanych, · zapewnienie ochrony rodowiska naturalnego, · stworzenie globalnego partnerskiego porozumienia na rzecz rozwoju. Globalna racjonalno egzystencjalna ­ moim zdaniem ­ jest prawem rozwoju spoleczno-gospodarczego, którego przejawami wspólczenie s procesy globalizacji; prawem ,,egzekwujcym" dzialania adekwatne do wyzwa gwarantujcych trwanie egzystencji gatunku ludzkiego. Silami oraz ,,mechanizmami" egzekwujcymi racjonalno egzystencjaln ludzkoci s: prawa przyrody, prawa naturalne, kultura (w cywilizacyjnym wymiarze) oraz funkcjonujce w skali wiatowej rozwizania instytucjonalno-prawne. Now jakoci wspólczesnego wiata jest to, e wymiarem bogactwa oraz wladzy staje si wiedza. Powysze zjawisko ­ mimo nieustpliwoci pienidza ­ staje si w kontekcie wartoci ycia gradientem ewolucji wspólczesnych systemów wartoci. W cywilizacyjnych wymiarach czasoprzestrzennych, to, co wlaciwe (poprawne), zgodne z systemem wartoci, posiada status mdroci. W tym kontekcie, interesujcym przejawem racjonalnoci egzystencjalnej jest deklaracja liderów pastw grupy G-82 Wyksztalceniedlanowychspoleczestw XXI wieku, uchwalona w Sankt-Petersburgu w lipcu 2006 roku, w której glosi si, co nastpuje: ,,Wyksztalcenie tworzy podstaw rozwoju spoleczestwa... Wyksztalcenie wzbogaca kultur, umoliwia wzajemne zrozumienie. Wzmacnia podstawy demokracji, szacunku i praworzdnoci...". Drugim problemem celów unijnych ­ poza przed chwil omówionym wyksztalceniem ­jest rozwój. Uwaa si, e szczyt milenijny ugruntowal proces przechodzenia od ,,pomocy rozwojowej" do ,,wspólpracy na rzecz rozwoju". Szczyt milenijny, negatywnie oceniajc jednostronn struktur dziala pomocowych donator ­ beneficjent, wyrazil aprobat dla opinii, i wspólpraca na rzecz rozwoju powinna by budowana na podstawie suwerennej równoci pastw, wspólnych interesów i wspólnej odpowiedzialnoci midzy rzdami i instytucjami midzyrzdowymi. Stanowi to potwierdzenie zmian, które si dokonaly w ostatniej dekadzie XX wieku w postrzeganiu wartoci godnoci narodów. Paradygmat Aid (pomocy, zasilania) zastpiono paradygmatem Trade not Aid (wymiana w miejsce zasilania). Przesunito problematyk rozwoju 2 Kraje czlonkowskie G-8 to: Francja, Japonia, Kanada, Niemcy, Rosja, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Wlochy. z plaszczyzny ,,daru" na plaszczyzn ,,wspólpracy", w której kady co daje i co dostaje w zamian. Pierwszoplanowym problemem milenijnym, w którego rozwizanie aktywnie oraz w sposób fundamentalny wpisuje si katolicka nauka spoleczna, w szczególnoci encyklik CaritasinVeritate Benedykta XVI, jest wyywienie ludzkoci. Istot problemu nie jest brak poywienia na globie ziemskim dla potrzeb calej ludzkiej populacji, problemem jest nierównomierna produkcja ywnoci przy nieistnieniu systemu jej dystrybucji spelniajcego zasad ekwiwalentnoci ekonomicznej. Kraje rozwijajce si i przeludnione nie posiadaj rodków na zakup nadwyek ywnociowych z krajów wysoko rozwinitych. Zasadniczym warunkiem rozwizania problemu wyywienia rodziny ludzkiej jest, wedlug J. Muszyskiego [18], zgodne dzialanie wszystkich sil politycznych, wszystkich pastw bez wzgldu na wyznawane ideologie i religie, podstawy ustroju ekonomiczno-spolecznego i politycznego, kierunki i cele dalszego rozwoju. Wymaga to koordynacji w wymiarze wiatowym dziala w zakresie produkcji oraz dystrybucji ywnoci, a take w plaszczynie udzielania pomocy w rozwoju rolnictwa krajom rozwijajcym si. Zdajc sobie spraw z globalnego charakteru odpowiedzialnoci za godne przyjcie oraz wyywienie ,,calej rodziny ludzkiej", Papie Benedykt XVI w encyklice Caritas in Veritate wyraa równie piln potrzeb prawdziwej politycznej wladzy wiatowej, dla osignicia nastpujcych celów: · zarzdzania ekonomi wiatow, · uzdrowienia gospodarek dotknitych kryzysem, · zapobieenia poglbiania si kryzysu i wynikajcego std zachwiania równowagi, · przeprowadzenia wlaciwego, pelnego rozbrojenia, · zagwarantowania bezpieczestwa wyywienia i pokoju, · zapewnienia ochrony rodowiska, · regulowania ruchów migracyjnych. W wymienionych wezwaniach do koordynacji dziala w skali wiatowej przejawiaj si nadzieje dawnych mylicieli: - Franciszka z Vitorii (1480­1546), wedlug którego wszystkie narody tworz w pewnym sensie spoleczno wiatow, zmierzajc w kierunku moliwego stworzenia wiatowego rzdu; - Friedricha Wilhelma Josepha von Schellinga (1775­1854), i w konsekwencji procesu budowania ,,pastwa pastw" powstanie wiatowa organizacja z wladz ponadnarodow, stwarzajc podstaw dla pelnego urzeczywistnienia powszechnego porzdku moralnego; - Bertranda Russella (1872­1970), i popieranie wspólpracy spolecznej przez tych, którzy maj wladz (a wszyscy ­ jego zdaniem ­ maj jak wladz), zwieczy ideal, w odniesieniu do calego gatunku ludzkiego, okrelany mia- nem ,,rzdu wiatowego" ­ majcego do wladzy i sily, by zapobiega wybuchowi wojen midzy narodami. Godnym przypomnienia jest przewiadczenie Francisco Suareza (1548­ ­1617), i pastwa czlonkowie uniwersalnej spolecznoci potrzebuj jakiego systemu prawa, który by regulowal ich wzajemne stosunki [3]. Podkrelal t myl Huig de Groot (1583­1645) slowami: ,,z pewnoci nie moe obej si bez prawa wspólnota, która lczy rodzaj ludzki albo wiele narodów" [3]. Gwoli prawdy, sceptycyzm Suareza w koncepcji iusgentium prowadzil go w kierunku ustanowienia Trybunalu Midzynarodowego, który móglby interpretowa prawo midzynarodowe i podejmowa konkretne decyzje, atoli nie bylby rzdem wiatowym, gdy jego zdaniem tego rodzaju rzd nie jest moliwy. Jednakowo, czego wówczas nie mogli dostrzega owi myliciele3, dobro wspólne ludzkoci (jakim jest niewtpliwie ycie czlowieka) emanowalo rónymi cywilizacyjnymi formami ycia dla jego ochrony, czynic ow spoleczno cywilizacyjnie heterogeniczn. Biorc pod uwag istniejc, umacniajc si coraz bardziej cywilizacyjn struktur ludzkoci (w niesprowadzalnym do jednego elementu zbiorze najwyszych form ycia zbiorowego), przy zachowanej, bo koniecznej, atoli slabncej oraz traccej charakter hegemonistyczny, strukturze suwerennych pastw, jestem sceptyczny wobec operacyjnych moliwoci zrealizowania koncepcji wladz dla wiata. W szczególnoci z tego powodu, e w realnie funkcjonujcej, cywilizacyjnie heterogenicznej ludzkoci wylonily si pewne niezmienniki ­ przejawy racjonalnoci egzystencjalnej, które Edward Haliak (syntetyzujc dorobek wiatowy w tej mierze) postrzega w nastpujcych globalnych fenomenach [9]: · globalna jedno technologiczno-ekonomiczna. Transakcje i interakcje s realizowane na bazie jednolitych systemów technologicznych, oparte na uniwersalnych prawach nauk technicznych i przyrodniczych. Procesy gospodarcze opieraj si na uniwersalnych prawach ekonomii, co w praktyce przejawia si w stosowaniu wspólnych kryteriów statystycznych, operacji ksigowo-rachunkowych, stosowaniu prawa gospodarczego; · dominacja jedynego w skali globu sposobu gospodarowania ­ okrelanego mianem globalnego kapitalizmu, który wspierajc si na wartociach cywilizacji zachodniej (wolno, demokracja, prywatna wlasno) nie ma wyranej alternatywy w wiecie. Globalny kapitalizm opiera si na tak zwanym konsensusie, czyli uznaniu pewnych regul i zasad za obowizujce i udowodnione; · istotny poziom instytucjonalizacji przestrzeni geoekonomicznej w globalnej skali. Dzialalno Midzynarodowego Funduszu Walutowego, reimu Oczywicie z wyjtkiem Bertranda Russella. GATT, a nastpnie wiatowej Organizacji Handlu przyczynily si do ustanowienia wspólnych norm i standardów (klauzula najwyszego uprzywilejowania, klauzula narodowa, mechanizm rozstrzygania sporów, zasada warunkowoci w MFW). Takimi instytucjami staly si wspomniane wczeniej kraje G-8 oraz dzialajca od 1999 roku grupa G-20 (istotna w ostatnim kryzysie finansowym)4. Instytucje te, promujc kapitalizm, odwoluj si do koncepcji gospodarki rynkowej. Wiek XXI bdzie, moim zdaniem, wspieral reimy midzynarodowych organizacji gospodarczych typu wiatowej Organizacji Handlu, stwarzajce instytucjonalne uwarunkowania bezporedniej wspólpracy podmiotów oraz egzekwujce okrelone standardy tej wspólpracy (uksztaltowane swoist globaln etyk biznesu), co wyeliminuje z ycia gospodarczego wiata konflikty cywilizacyjne, przed którymi przestrzegal Samuel P. Huntington [11]. Ze wspomnianych priorytetów oraz w faktycznych dzialaniach w skali wiata emanuje racjonalno egzystencjalna ludzkoci, przejawiajca si w kolejnych próbach sprostaniu wyzwaniu bezpieczestwa ekologicznego. Wynika z nich, e w genotypach cywilizacyjnych istotna staje si unikatowa warto rodowiska przyrodniczego. W przejawianych mylach oraz dzialaniach ludzkoci w ostatnich trzech dekadach przewija si koncepcja ,,sterowania bez rzdu" (governance without government) [13], w odniesieniu przede wszystkim do procesów w skali globu (global governance = zarzdzanie w skali wiata bez globalnego rzdu). Nie wyklucza si jednak rozwiza z zachowaniem politycznej struktury hierarchicznej. Tworzcy si multipolarny system midzynarodowy ­ przewiduje Teresa Lo-Nowak [26] ­ nie bdzie lunym ukladem piciu najwikszych aktorów (USA, Chiny, Japonia, UE i Federacja Rosyjska) polityki wiatowej, lecz ukladem budowanym przez cztery najwiksze potgi i na trzech uzupelniajcych si segmentach, które bd pelni funkcj równowani zworników, zapewniajcych jego wzgldn dynamiczn równowag. Szczególna pozycja w tym ukladzie przypadlaby Stanom Zjednoczonym5, z faktu ich niekwestionowanej wci sily militarnej, ekonomicznej, technologicznej, kulturowej, a take w wyniku ich umiejtnoci dryfowania (lawirowania) midzy interesami oraz aspiracjami pozostalych mocarstw. Bylby to system zawieszony midzy unipolarnym a multipolarnym, a zatem taki, w którym inne mocarstwa nie bylyby zdominowane przez, potg i interes jednego pastwa hegemonicznego. 4 Kraje czlonkowskie G-20 to: Australia, Arabia Saudyjska, Argentyna, Brazylia, Chiny, Francja, Indie, Indonezja, Japonia, Kanada, Korea Poludniowa, Meksyk, Niemcy, Poludniowa Afryka, Rosja, Stany Zjednoczone, Turcja, Unia Europejska, Wielka Brytania, Wlochy. 5 Niezbdn przeslank umoliwiajc t pozycj (poza wymienionymi) musi by wyzbycie si przez USA arogancji i pogardy dla prawa midzynarodowego, racji innych pastw, ich polityki i wartoci uznawanych przez nie za wane [26]. Bibliografia Benedykt XVI, Caritasinveritate, Wydawnictwo AA, Kraków 2009. Bronk A., Zrozumiewiatwspólczesny, TN KUL, Lublin 1998. Copleston F., Historiafilozofii, t. III, IW PAX, Warszawa 2001. Copleston F., Historiafilozofii, t. VII, IW PAX, Warszawa 1995. Copleston F., Historiafilozofii, t. VIII, IW PAX, Warszawa 1989. Copleston F., Historiafilozofii, t. IX, IW PAX, Warszawa 1991. Economics,Ecology,Ethics, ed. H.E. Daly, W.H. Freeman, San Francisco 1980. [8] Gawor L., Owielocicywilizacji.FilozofiaspolecznaFeliksaKonecznego, Lublin 2002. [9] Geoekonomia, red. E. Haliak, Scholar, Warszawa 2012. [10] Hawrylyshyn B., Drogadoprzyszloci, Polskie Towarzystwo Wspólpracy z Klubem Rzymskim, Warszawa 1990. [11] Huntington S.P., Zderzenie cywilizacji i nowy ksztalt ladu wiatowego, Warszawa 2000. [12] Klosiski K.A., Zrozumie wiat w cywilizacyjnym wymiarze, w: Gaudiuminlitteris.KsigaJubileuszowakuczciKsidzaArcybiskupaProfesoraStanislawaWielgusa, red. ks. S. Janeczek i in., Wydawnictwo KUL, Lublin 2009. [13] Klosiski K.A., wiat ­ sterowanie bez rzdzenia, w: Nowa ekonomia a spoleczestwo, red. S. Partycki, t. 1, Wydawnictwo KUL, Lublin 2008. [14] Klosiski K.A., Elementyglobalnejfinansowejarchitektury.Kryzysfinansowy, t. 2, Wydawnictwo KUL, Lublin 2012. [15] Koneczny F.K., Owielocicywilizacyj, Kraków 1935. [16] Kuzyk B.N., Jakowiec J.W., Ciwilizacii, t. 1: Teoria, istoria, dialog, buduszczeie, Moskwa 2006 (wersja elektroniczna). [17] Kuzyk B.N., Jakowiec J.W., Ciwilizacii, t. 2: Teoriaiistoriacywilizacii, Moskwa 2006 (wersja elektroniczna). [18] Majewski E., Naukaocywilizacji, t. 1: Prolegomenadosocjologiiiantropozofii, Warszawa 1912. [19] Muszyski J., Megatrendyapolityka, Atla 2, Wroclaw 2001. [20] Otwartakoordynacjawstosunkachmidzynarodowych, red. K. ukrowska, SGH, Warszawa 2012. [21] Pajestka J., Prolegomenaglobalnejracjonalnociczlowieka, PWN, Warszawa 1990. [22] Rechlewicz W., Elementy filozofii bezpieczestwa, Difin, Warszawa 2012. [1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [23] Steuden S., Zrozwaanadmdroci, w: Dalejwtsamstron.Ksiga jubileuszowa dedykowana profesor Marii Braun-Galkowskiej, red. I. Ulfik-Jaworska, A. Gala, Wydawnictwo KUL, Lublin 2012. [24] Tatje C., Successful on the World market, ,,Deutschland", https://www. deutschland.de/en/topic/business/globalization-world-trade/successful-onthe-world-market, 13.08.2012. [25] Weber M., Racjonalno, wladza, odczarowanie, Wydawnictwo Poznaskie, Pozna 2011. [26] Wspólczesnestosunkimidzynarodowe, red. T. Lo-Nowak, Wydawnictwo Uniwersytetu Wroclawskiego, Wroclaw 2010. Streszczenie Racjonalno egzystencjalna ludzkoci (ludzkoci postrzeganej w strukturach cywilizacyjnych, a realizowanej w strukturach politycznych suwerennych pastw) stanowi zespól uwarunkowa oraz instytucji (take w sensie wzorców zachowa) zabezpieczajcych trwanie ­ w ewolucyjnej zmiennoci biologicznej oraz spolecznej ­ egzystencji gatunku ludzkiego. Druga polowa XX wieku, w caloksztalcie swego rozwoju spoleczno-gospodarczego, ukazala konieczno uwzgldnienia uwarunkowa oraz instytucji globalnych. http://www.deepdyve.com/assets/images/DeepDyve-Logo-lg.png Przeglad Filozoficzny - Nowa Seria de Gruyter

Racjonalność egzystencjalna ludzkości w XXI wieku

Loading next page...
 
/lp/de-gruyter/racjonalno-egzystencjalna-ludzko-ci-w-xxi-wieku-P0YatlqabF

References

References for this paper are not available at this time. We will be adding them shortly, thank you for your patience.

Publisher
de Gruyter
Copyright
Copyright © 2012 by the
eISSN
1230-1493
DOI
10.2478/v10271-012-0036-z
Publisher site
See Article on Publisher Site

Abstract

Przegld Filozoficzny ­ Nowa Seria R. 21: 2012, Nr 2 (82), ISSN 1230­1493 DOI: 10.2478/v10271-012-0036-z Filozofia spoleczestwa i polityki Pamici Henryka Feliksa Greniewskiego (1903­1972) Klemensa Szaniawskiego (1925­1990) Slowa kluczowe: ludzko w strukturze cywilizacyjnej, racjonalno egzystencjalna ludzkoci,przejawyracjonalnociludzkoci Ludzko egzystuje w strukturze cywilizacji. Wspólczenie ­ oraz w perspektywie XXI wieku ­ Samuel P. Huntington [11] wyrónia nastpujce cywilizacje: ­ zachodnia (euro-atlantycka), ­ chiska, ­ hinduska, ­ japoska, ­ prawoslawna, ­ islamska, ­ Ameryki Laciskiej, ­ afrykaska. Za pastwa-reprezentantów poszczególnych cywilizacji mog zosta uznane (prognoza MFW na rok 2030) [24]: · USA + Europa (17,3% + 14,3% = 31,6% wiatowego produktu), · Chiny (23,8%), · Indie (10,4%), · Japonia (3,6%), · Rosja (2,1%), · Indonezja (2,0%), · Brazylia (1,9%), · Republika Poludniowej Afryki (poniej 0,9%). Moim zdaniem, cywilizacja jest najwysz form ycia:1 · wiadomego, · zbiorowego, · zorganizowanego, · ksztaltujcego si. Kadej cywilizacji wlaciwy jest genotyp [15, 16] ­ w genezie system wartoci, rónie strukturalizowany przez rónych badaczy ­ ewoluujcy w dlugich okresach, atoli w miar strukturalnie oraz treciowo trwaly. Genotyp ,,stabilizuje" istot kadej cywilizacji mimo zachodzcych zmian pokoleniowych oraz innowacyjnych (produktowych, technologicznych, a take organizacyjnych). Samorzutn, spontaniczn implementacj genotypu cywilizacyjnego, od której zaczyna si cywilizacja, s instytucje (w szczególnoci teoretycznie uzasadnione oraz upowszechnione od czasów Jeana Bodina (1530­1596) suwerenne pastwo). Dygresja. Moim zdaniem, cywilizacja oraz pastwo s skutkiem dzialania wizi cywilizacyjno-pastwowej, której przejawami s: · kultura, w tym przede wszystkim jzyk, · inteligencja (mdro spersonalizowana w grupie nosicieli systemu wartoci), · rozwizania instytucjonalno-prawne. Dwa pierwsze elementy wyodrbniaj oraz integruj cywilizacj, wszystkie trzy ­ suwerenizuj oraz integruj pastwo. Przez ,,racjonalno egzystencjaln" ­ w analogii do sformulowa Józefa Pajestki (1924­1994) [20] ­ rozumiem zestaw cech i wzorców zachowa przynoszcych trwanie egzystencji gatunku ludzkiego w istniejcych i antycypowanych warunkach planetarnych, przy czym ,,trwanie egzystencji" jest rozwojem w dynamicznej równowadze biospolecznej, rozwojem umoliwiajcym nabywanie nowych cech oraz umiejtnoci. Stanowisko Henri Bergsona (1859­1941) [6] ­ wiat jest warunkiem istnienia czlowieka ­ mona uzna za metafor szczególnie trafn w XXI wieku, gdy gospodarstwo globalne, tzn. calociowy uklad wiatowy, staje si faktem, który trafnie oddaje termin ,,ekonosfera", wprowadzony przez Kenneetha Ewarta Bouldinga (1910­1993) [7]. Podstawowy zakres problemów racjonalnoci egzystencjalnej wspólczesnego stanu wiadomoci ludzkoci formuluje Deklaracja Milenijna szczytu wszystkich czlonkowskich pastw Organizacji Narodów Zjednoczonych z wrzenia 2000 roku. Formuluje ona osiem celów milenijnych: 1 W tym miejscu chyl czolo przed dorobkiem Erazma Majewskiego (1858­1922) oraz Feliksa Karola Konecznego (1862­1949), który ta definicja pragnie odzwierciedli. · · · · · · wyeliminowanie skrajnego ubóstwa i glodu, zapewnienie powszechnego nauczania na poziomie podstawowym, promowanie równoci plci i awansu spolecznego kobiet, ograniczenie umieralnoci dzieci, poprawa opieki zdrowotnej nad matkami, ograniczenie rozprzestrzeniania si HIV/AIDS, malarii i innych chorób zakanych, · zapewnienie ochrony rodowiska naturalnego, · stworzenie globalnego partnerskiego porozumienia na rzecz rozwoju. Globalna racjonalno egzystencjalna ­ moim zdaniem ­ jest prawem rozwoju spoleczno-gospodarczego, którego przejawami wspólczenie s procesy globalizacji; prawem ,,egzekwujcym" dzialania adekwatne do wyzwa gwarantujcych trwanie egzystencji gatunku ludzkiego. Silami oraz ,,mechanizmami" egzekwujcymi racjonalno egzystencjaln ludzkoci s: prawa przyrody, prawa naturalne, kultura (w cywilizacyjnym wymiarze) oraz funkcjonujce w skali wiatowej rozwizania instytucjonalno-prawne. Now jakoci wspólczesnego wiata jest to, e wymiarem bogactwa oraz wladzy staje si wiedza. Powysze zjawisko ­ mimo nieustpliwoci pienidza ­ staje si w kontekcie wartoci ycia gradientem ewolucji wspólczesnych systemów wartoci. W cywilizacyjnych wymiarach czasoprzestrzennych, to, co wlaciwe (poprawne), zgodne z systemem wartoci, posiada status mdroci. W tym kontekcie, interesujcym przejawem racjonalnoci egzystencjalnej jest deklaracja liderów pastw grupy G-82 Wyksztalceniedlanowychspoleczestw XXI wieku, uchwalona w Sankt-Petersburgu w lipcu 2006 roku, w której glosi si, co nastpuje: ,,Wyksztalcenie tworzy podstaw rozwoju spoleczestwa... Wyksztalcenie wzbogaca kultur, umoliwia wzajemne zrozumienie. Wzmacnia podstawy demokracji, szacunku i praworzdnoci...". Drugim problemem celów unijnych ­ poza przed chwil omówionym wyksztalceniem ­jest rozwój. Uwaa si, e szczyt milenijny ugruntowal proces przechodzenia od ,,pomocy rozwojowej" do ,,wspólpracy na rzecz rozwoju". Szczyt milenijny, negatywnie oceniajc jednostronn struktur dziala pomocowych donator ­ beneficjent, wyrazil aprobat dla opinii, i wspólpraca na rzecz rozwoju powinna by budowana na podstawie suwerennej równoci pastw, wspólnych interesów i wspólnej odpowiedzialnoci midzy rzdami i instytucjami midzyrzdowymi. Stanowi to potwierdzenie zmian, które si dokonaly w ostatniej dekadzie XX wieku w postrzeganiu wartoci godnoci narodów. Paradygmat Aid (pomocy, zasilania) zastpiono paradygmatem Trade not Aid (wymiana w miejsce zasilania). Przesunito problematyk rozwoju 2 Kraje czlonkowskie G-8 to: Francja, Japonia, Kanada, Niemcy, Rosja, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Wlochy. z plaszczyzny ,,daru" na plaszczyzn ,,wspólpracy", w której kady co daje i co dostaje w zamian. Pierwszoplanowym problemem milenijnym, w którego rozwizanie aktywnie oraz w sposób fundamentalny wpisuje si katolicka nauka spoleczna, w szczególnoci encyklik CaritasinVeritate Benedykta XVI, jest wyywienie ludzkoci. Istot problemu nie jest brak poywienia na globie ziemskim dla potrzeb calej ludzkiej populacji, problemem jest nierównomierna produkcja ywnoci przy nieistnieniu systemu jej dystrybucji spelniajcego zasad ekwiwalentnoci ekonomicznej. Kraje rozwijajce si i przeludnione nie posiadaj rodków na zakup nadwyek ywnociowych z krajów wysoko rozwinitych. Zasadniczym warunkiem rozwizania problemu wyywienia rodziny ludzkiej jest, wedlug J. Muszyskiego [18], zgodne dzialanie wszystkich sil politycznych, wszystkich pastw bez wzgldu na wyznawane ideologie i religie, podstawy ustroju ekonomiczno-spolecznego i politycznego, kierunki i cele dalszego rozwoju. Wymaga to koordynacji w wymiarze wiatowym dziala w zakresie produkcji oraz dystrybucji ywnoci, a take w plaszczynie udzielania pomocy w rozwoju rolnictwa krajom rozwijajcym si. Zdajc sobie spraw z globalnego charakteru odpowiedzialnoci za godne przyjcie oraz wyywienie ,,calej rodziny ludzkiej", Papie Benedykt XVI w encyklice Caritas in Veritate wyraa równie piln potrzeb prawdziwej politycznej wladzy wiatowej, dla osignicia nastpujcych celów: · zarzdzania ekonomi wiatow, · uzdrowienia gospodarek dotknitych kryzysem, · zapobieenia poglbiania si kryzysu i wynikajcego std zachwiania równowagi, · przeprowadzenia wlaciwego, pelnego rozbrojenia, · zagwarantowania bezpieczestwa wyywienia i pokoju, · zapewnienia ochrony rodowiska, · regulowania ruchów migracyjnych. W wymienionych wezwaniach do koordynacji dziala w skali wiatowej przejawiaj si nadzieje dawnych mylicieli: - Franciszka z Vitorii (1480­1546), wedlug którego wszystkie narody tworz w pewnym sensie spoleczno wiatow, zmierzajc w kierunku moliwego stworzenia wiatowego rzdu; - Friedricha Wilhelma Josepha von Schellinga (1775­1854), i w konsekwencji procesu budowania ,,pastwa pastw" powstanie wiatowa organizacja z wladz ponadnarodow, stwarzajc podstaw dla pelnego urzeczywistnienia powszechnego porzdku moralnego; - Bertranda Russella (1872­1970), i popieranie wspólpracy spolecznej przez tych, którzy maj wladz (a wszyscy ­ jego zdaniem ­ maj jak wladz), zwieczy ideal, w odniesieniu do calego gatunku ludzkiego, okrelany mia- nem ,,rzdu wiatowego" ­ majcego do wladzy i sily, by zapobiega wybuchowi wojen midzy narodami. Godnym przypomnienia jest przewiadczenie Francisco Suareza (1548­ ­1617), i pastwa czlonkowie uniwersalnej spolecznoci potrzebuj jakiego systemu prawa, który by regulowal ich wzajemne stosunki [3]. Podkrelal t myl Huig de Groot (1583­1645) slowami: ,,z pewnoci nie moe obej si bez prawa wspólnota, która lczy rodzaj ludzki albo wiele narodów" [3]. Gwoli prawdy, sceptycyzm Suareza w koncepcji iusgentium prowadzil go w kierunku ustanowienia Trybunalu Midzynarodowego, który móglby interpretowa prawo midzynarodowe i podejmowa konkretne decyzje, atoli nie bylby rzdem wiatowym, gdy jego zdaniem tego rodzaju rzd nie jest moliwy. Jednakowo, czego wówczas nie mogli dostrzega owi myliciele3, dobro wspólne ludzkoci (jakim jest niewtpliwie ycie czlowieka) emanowalo rónymi cywilizacyjnymi formami ycia dla jego ochrony, czynic ow spoleczno cywilizacyjnie heterogeniczn. Biorc pod uwag istniejc, umacniajc si coraz bardziej cywilizacyjn struktur ludzkoci (w niesprowadzalnym do jednego elementu zbiorze najwyszych form ycia zbiorowego), przy zachowanej, bo koniecznej, atoli slabncej oraz traccej charakter hegemonistyczny, strukturze suwerennych pastw, jestem sceptyczny wobec operacyjnych moliwoci zrealizowania koncepcji wladz dla wiata. W szczególnoci z tego powodu, e w realnie funkcjonujcej, cywilizacyjnie heterogenicznej ludzkoci wylonily si pewne niezmienniki ­ przejawy racjonalnoci egzystencjalnej, które Edward Haliak (syntetyzujc dorobek wiatowy w tej mierze) postrzega w nastpujcych globalnych fenomenach [9]: · globalna jedno technologiczno-ekonomiczna. Transakcje i interakcje s realizowane na bazie jednolitych systemów technologicznych, oparte na uniwersalnych prawach nauk technicznych i przyrodniczych. Procesy gospodarcze opieraj si na uniwersalnych prawach ekonomii, co w praktyce przejawia si w stosowaniu wspólnych kryteriów statystycznych, operacji ksigowo-rachunkowych, stosowaniu prawa gospodarczego; · dominacja jedynego w skali globu sposobu gospodarowania ­ okrelanego mianem globalnego kapitalizmu, który wspierajc si na wartociach cywilizacji zachodniej (wolno, demokracja, prywatna wlasno) nie ma wyranej alternatywy w wiecie. Globalny kapitalizm opiera si na tak zwanym konsensusie, czyli uznaniu pewnych regul i zasad za obowizujce i udowodnione; · istotny poziom instytucjonalizacji przestrzeni geoekonomicznej w globalnej skali. Dzialalno Midzynarodowego Funduszu Walutowego, reimu Oczywicie z wyjtkiem Bertranda Russella. GATT, a nastpnie wiatowej Organizacji Handlu przyczynily si do ustanowienia wspólnych norm i standardów (klauzula najwyszego uprzywilejowania, klauzula narodowa, mechanizm rozstrzygania sporów, zasada warunkowoci w MFW). Takimi instytucjami staly si wspomniane wczeniej kraje G-8 oraz dzialajca od 1999 roku grupa G-20 (istotna w ostatnim kryzysie finansowym)4. Instytucje te, promujc kapitalizm, odwoluj si do koncepcji gospodarki rynkowej. Wiek XXI bdzie, moim zdaniem, wspieral reimy midzynarodowych organizacji gospodarczych typu wiatowej Organizacji Handlu, stwarzajce instytucjonalne uwarunkowania bezporedniej wspólpracy podmiotów oraz egzekwujce okrelone standardy tej wspólpracy (uksztaltowane swoist globaln etyk biznesu), co wyeliminuje z ycia gospodarczego wiata konflikty cywilizacyjne, przed którymi przestrzegal Samuel P. Huntington [11]. Ze wspomnianych priorytetów oraz w faktycznych dzialaniach w skali wiata emanuje racjonalno egzystencjalna ludzkoci, przejawiajca si w kolejnych próbach sprostaniu wyzwaniu bezpieczestwa ekologicznego. Wynika z nich, e w genotypach cywilizacyjnych istotna staje si unikatowa warto rodowiska przyrodniczego. W przejawianych mylach oraz dzialaniach ludzkoci w ostatnich trzech dekadach przewija si koncepcja ,,sterowania bez rzdu" (governance without government) [13], w odniesieniu przede wszystkim do procesów w skali globu (global governance = zarzdzanie w skali wiata bez globalnego rzdu). Nie wyklucza si jednak rozwiza z zachowaniem politycznej struktury hierarchicznej. Tworzcy si multipolarny system midzynarodowy ­ przewiduje Teresa Lo-Nowak [26] ­ nie bdzie lunym ukladem piciu najwikszych aktorów (USA, Chiny, Japonia, UE i Federacja Rosyjska) polityki wiatowej, lecz ukladem budowanym przez cztery najwiksze potgi i na trzech uzupelniajcych si segmentach, które bd pelni funkcj równowani zworników, zapewniajcych jego wzgldn dynamiczn równowag. Szczególna pozycja w tym ukladzie przypadlaby Stanom Zjednoczonym5, z faktu ich niekwestionowanej wci sily militarnej, ekonomicznej, technologicznej, kulturowej, a take w wyniku ich umiejtnoci dryfowania (lawirowania) midzy interesami oraz aspiracjami pozostalych mocarstw. Bylby to system zawieszony midzy unipolarnym a multipolarnym, a zatem taki, w którym inne mocarstwa nie bylyby zdominowane przez, potg i interes jednego pastwa hegemonicznego. 4 Kraje czlonkowskie G-20 to: Australia, Arabia Saudyjska, Argentyna, Brazylia, Chiny, Francja, Indie, Indonezja, Japonia, Kanada, Korea Poludniowa, Meksyk, Niemcy, Poludniowa Afryka, Rosja, Stany Zjednoczone, Turcja, Unia Europejska, Wielka Brytania, Wlochy. 5 Niezbdn przeslank umoliwiajc t pozycj (poza wymienionymi) musi by wyzbycie si przez USA arogancji i pogardy dla prawa midzynarodowego, racji innych pastw, ich polityki i wartoci uznawanych przez nie za wane [26]. Bibliografia Benedykt XVI, Caritasinveritate, Wydawnictwo AA, Kraków 2009. Bronk A., Zrozumiewiatwspólczesny, TN KUL, Lublin 1998. Copleston F., Historiafilozofii, t. III, IW PAX, Warszawa 2001. Copleston F., Historiafilozofii, t. VII, IW PAX, Warszawa 1995. Copleston F., Historiafilozofii, t. VIII, IW PAX, Warszawa 1989. Copleston F., Historiafilozofii, t. IX, IW PAX, Warszawa 1991. Economics,Ecology,Ethics, ed. H.E. Daly, W.H. Freeman, San Francisco 1980. [8] Gawor L., Owielocicywilizacji.FilozofiaspolecznaFeliksaKonecznego, Lublin 2002. [9] Geoekonomia, red. E. Haliak, Scholar, Warszawa 2012. [10] Hawrylyshyn B., Drogadoprzyszloci, Polskie Towarzystwo Wspólpracy z Klubem Rzymskim, Warszawa 1990. [11] Huntington S.P., Zderzenie cywilizacji i nowy ksztalt ladu wiatowego, Warszawa 2000. [12] Klosiski K.A., Zrozumie wiat w cywilizacyjnym wymiarze, w: Gaudiuminlitteris.KsigaJubileuszowakuczciKsidzaArcybiskupaProfesoraStanislawaWielgusa, red. ks. S. Janeczek i in., Wydawnictwo KUL, Lublin 2009. [13] Klosiski K.A., wiat ­ sterowanie bez rzdzenia, w: Nowa ekonomia a spoleczestwo, red. S. Partycki, t. 1, Wydawnictwo KUL, Lublin 2008. [14] Klosiski K.A., Elementyglobalnejfinansowejarchitektury.Kryzysfinansowy, t. 2, Wydawnictwo KUL, Lublin 2012. [15] Koneczny F.K., Owielocicywilizacyj, Kraków 1935. [16] Kuzyk B.N., Jakowiec J.W., Ciwilizacii, t. 1: Teoria, istoria, dialog, buduszczeie, Moskwa 2006 (wersja elektroniczna). [17] Kuzyk B.N., Jakowiec J.W., Ciwilizacii, t. 2: Teoriaiistoriacywilizacii, Moskwa 2006 (wersja elektroniczna). [18] Majewski E., Naukaocywilizacji, t. 1: Prolegomenadosocjologiiiantropozofii, Warszawa 1912. [19] Muszyski J., Megatrendyapolityka, Atla 2, Wroclaw 2001. [20] Otwartakoordynacjawstosunkachmidzynarodowych, red. K. ukrowska, SGH, Warszawa 2012. [21] Pajestka J., Prolegomenaglobalnejracjonalnociczlowieka, PWN, Warszawa 1990. [22] Rechlewicz W., Elementy filozofii bezpieczestwa, Difin, Warszawa 2012. [1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [23] Steuden S., Zrozwaanadmdroci, w: Dalejwtsamstron.Ksiga jubileuszowa dedykowana profesor Marii Braun-Galkowskiej, red. I. Ulfik-Jaworska, A. Gala, Wydawnictwo KUL, Lublin 2012. [24] Tatje C., Successful on the World market, ,,Deutschland", https://www. deutschland.de/en/topic/business/globalization-world-trade/successful-onthe-world-market, 13.08.2012. [25] Weber M., Racjonalno, wladza, odczarowanie, Wydawnictwo Poznaskie, Pozna 2011. [26] Wspólczesnestosunkimidzynarodowe, red. T. Lo-Nowak, Wydawnictwo Uniwersytetu Wroclawskiego, Wroclaw 2010. Streszczenie Racjonalno egzystencjalna ludzkoci (ludzkoci postrzeganej w strukturach cywilizacyjnych, a realizowanej w strukturach politycznych suwerennych pastw) stanowi zespól uwarunkowa oraz instytucji (take w sensie wzorców zachowa) zabezpieczajcych trwanie ­ w ewolucyjnej zmiennoci biologicznej oraz spolecznej ­ egzystencji gatunku ludzkiego. Druga polowa XX wieku, w caloksztalcie swego rozwoju spoleczno-gospodarczego, ukazala konieczno uwzgldnienia uwarunkowa oraz instytucji globalnych.

Journal

Przeglad Filozoficzny - Nowa Seriade Gruyter

Published: Jun 1, 2012

There are no references for this article.